W dzisiejszym herbie Wrocławia centralny motyw stanowi wizerunek ściętej głowy św. Jana Chrzciciela. Ten kształt rozpoznawczego znaku miasta sięga wzorca z XVI wieku, ale nawiązuje do jeszcze dawniejszej tradycji, związanej z umiejscowionym ponad tysiąc lat temu w tym mieście – wówczas grodzie – biskupstwem, którego kontynuacją jest obecna archidiecezja wrocławska. Katedra tego partykularnego kościoła nosi wezwanie św. Jana od czasów niepamiętnych i to w ścisłym sensie: kiedy i z jakiego powodu ów święty został jej patronem, to frapująca zagadka.
Najdawniejsze źródłowe przesłanki poświadczające ten fakt pochodzą dopiero z XII-XIII wieku, ale liczyć się należy z trwałością wezwania katedry już od samych początków wrocławskiego biskupstwa. Ustanowiono je pierwotnie w roku 1000, ale dotrwało ono najwyżej do kryzysu piastowskiej państwowości w latach 30. XI stulecia. Restytuował je około 1050 r. Kazimierz Odnowiciel, a co ciekawe, najdawniejsze katalogi biskupów wrocławskich – znamy je z zapisów z XIV i XV wieku – sięgają wstecz jedynie do tego „drugiego początku” diecezji, a zatem połowy XI wieku.
Pomóż w rozwoju naszego portalu
Reklama
Przepadł tym samym na długo w niepamięci środowiska wrocławskiej katedry pierwszy jej biskup o imieniu Jan, powołany na urząd w roku 1000. Nie jest to postać legendarna, a znamy go dzięki współczesnemu mu kronikarzowi, biskupowi Merseburga, Thietmarowi (zm. 1018). Nie wiadomo, jak długo sprawował urząd i czy miał bezpośredniego następcę. Uderza natomiast zbieżność jego imienia z wezwaniem wrocławskiej katedry i stąd kusi domysł, iż to on postarał się, by jego osobisty patron został też opiekunem powierzonej mu diecezji. Nawet jeśli jest w tym ziarno prawdy, to na pewno sprawa była bardziej skomplikowana.
Nadanie wezwania katedrze stanowiło akt doniosłej wagi i wpisywało się w szerszy kontekst ustanawiania organizacji kościelnej, która miała objąć kraj – w tym wypadku piastowską Polskę – nie tylko siecią administracji, ale też opieką świętych patronów; pochodzące z łaciny słowo patrocinium, czyli wezwanie (np. kościoła), oznacza właśnie opiekę, patronat. Dobór takich opiekunów poszczególnych diecezji dokonywał się w ramach całości, jaką stanowiła od 1000 r. metropolia gnieźnieńska, powierzona zresztą opiece św. Wojciecha. Pojawienie się zaś imienia św. Jana Chrzciciela jako wezwania jednego z ledwie kilku (początkowo trzech) podległych jej biskupstw ukazuje znaczenie tego świętego dla całości kraju Piastów, zapewne jako patrona prowadzonej w nim misji chrystianizacyjnej.
Sama zbieżność z imieniem Jana z roku 1000 mogła mieć więc w ustalaniu wezwania wrocławskiej katedry jedynie drugorzędne znaczenie, a przy tym nie mamy nawet pewności, że zdołał on wybudować i konsekrować taką budowlę (mógł zadowalać się kościołem grodowym, który pełniłby funkcje katedralne). Z większą pewnością można więc mówić o nadaniu Janowego patrocinium wrocławskiemu kościołowi dopiero po jego odnowieniu w połowie XI wieku. Kraj nad Odrą, od XII wieku nazywany Śląskiem, przynajmniej początkowo odstawał pod względem zaawansowania chrystianizacji od ziem Wielkopolski czy Małopolski, co tym bardziej mogło sprzyjać powierzeniu tworzonej na nim diecezji opiece Jana Chrzciciela jako patrona chrztu.
Warto też pamiętać, że Wrocław powstał w pobliżu Ślęży, świętej góry plemienia Ślężan, od której – tak uważano przed tysiącem lat – mieli oni wziąć swe imię (a z kolei od nazwy ich terytorium później nazwano Śląsk). Ślęża stanowiła więc wyraźny znak obecności dawnego sacrum w pejzażu chrystianizowanej krainy, która przez to zapewne wydawała się bardziej niż inne połacie piastowskiej Polski związana z pogaństwem. W tej sytuacji trudno wskazać dla tamtych czasów bardziej odpowiedniego patrona dla wrocławskiej diecezji i jej katedry niż św. Jan Chrzciciel. Nie był on zresztą jej jedynym patronem ustanowionym w średniowieczu, ale to już inna historia…