Anna Skopińska: – Bł. Jakub Strzemię to tak, jak Ksiądz Biskup, biskup Lwowa, franciszkanin. Coś jeszcze sprawia, że ten święty jest Księdzu Biskupowi bliski?

Bp Edward Kawa: – historia bł. Jakuba Strzemię jest bardzo ciekawa. Pochodził z dzisiejszej Małopolski, ale skierowany na wschodnią Galicję został przełożonym we Lwowie w klasztorze pw. Świętego Krzyża. W samym centrum, niedaleko katedry, jest miejsce, w którym znajdował się ten klasztor. Jako franciszkanin bardzo mocno krzewił kult Eucharystii i kult Najświętszej Marii Panny. I z tego powodu był już wtedy bardzo znany. Przez swoją gorliwość i to, że był misjonarzem. Źródła historyczne mówią, że on w bardzo wielu ludziach, nawet takich, którzy byli ateistami, czy też wtedy jeszcze poganami albo prawosławnymi, potrafił zapalić ten kult, którego w Kościele wschodnim nie ma. I jako gwardian został wezwany ze Lwowa do Halicza, stolicy diecezji, gdzie także był klasztor franciszkański, i powołany na arcybiskupa halicko-lwowskiego. A potem przeniósł stolicę do Lwowa. To tu okazał się człowiekiem dialogu. Kościół był skonfliktowany z ówczesnymi władzami Lwowa. On dał radę to wszystko pojednać i pogodzić. Tak, że ten konflikt z jego przyjściem do Lwowa się skończył. Dlatego, gdy często modlę się za jego wstawiennictwem czy są różne sytuacje, to widzę, że ta cała praktyka, którą stosował Jakub, jest dzisiaj bardzo aktualna. I dlatego w swojej posłudze jako biskup, a wcześniej jako franciszkanin – też byłem gwardianem we Lwowie, tylko już w innym klasztorze – św. Antoniego, bardzo mocny akcent kładę na Eucharystię, sakrament pokuty i na kult Najświętszej Maryi Panny.
Nasz kościół franciszkanów we Lwowie to kościół, który jest otwarty dla każdego. Na Mszach św. większość ludzi to nie są katolicy. I kościół zawsze jest pełen. Obliczaliśmy kiedyś, że w ciągu tygodnia przewija się przez niego ok. 5 tys. osób. To też jest misja, którą zaczął Jakub i my – franciszkanie – ją kontynuujemy. Właśnie tam, na terenach dzisiejszej Ukrainy zachodniej. I wydawało się, że Jakub jest już taki trochę zapomniany, bo nie mamy za dużo o nim informacji – jednak 600 lat zrobiło już swoje; był też czas komunizmu, gdzie bardzo dużo zostało zniszczone, ale on w cudowny sposób się odnalazł. Szaty, które są teraz restaurowane w Polsce, były w sarkofagu w jednym z kościółków pod Lwowem. Dla mnie to znak, że Jakub pokazał, jak wciąż jest aktualny i że nadal jest arcybiskupem – tym pasterzem swego ludu.

– Ksiądz Biskup przyjechał przywieźć go tu symbolicznie, bo relikwie były przecież wcześniej.

– Można powiedzieć, że Jakub znalazł też ks. Grzegorza. W taki sposób cudowny. Właściwie jestem tylko narzędziem w ręku Boga, by go tutaj zainstalować. I dla mnie to zaszczyt, że jako biskup lwowski – choć pomocniczy, ale lwowski – przyjeżdżam i swego współbrata, ale i arcybiskupa lwowskiego, tu przyprowadzam. By był tutaj apostołem i swoją obecnością w relikwiach mógł też dużo nowego zdziałać.

– Powiedział Ksiądz Biskup, że wtedy były podobne czasy. W czym podobne?

– Wtedy był czas bardzo niespokojny, bo było dużo napięć. Nie tylko między Kościołem a urzędnikami państwowymi, ale też dużo różnych napięć narodowościowych. Przeżywamy teraz bardzo podobne czasy. Ciągle są jakieś napięcia wewnątrz państwa. Jest wojna na wschodzie Ukrainy, która tak długo trwa. Ciągle też są jakieś napięcia narodowościowe, które rodzą się bez żadnych podstaw. To wszystko bardzo utrudnia nam życie. I widzę, że tym, co łączy ludzi, tym, co leczy te poróżnienia czy rany, jest wspólna modlitwa. I to, do czego Jakub prowadził – kult Eucharystii, kult Najświętszej Maryi Panny – jest tym, co dzisiaj rzeczywiście uzdrawia i przynosi owoce. Bo mimo tego, że dużo ludzi wyjeżdża w tej chwili z Ukrainy, to we Lwowie i w większych miastach nasze parafie rosną. I jest w nich coraz więcej ludzi.

– Można zaobserwować taką odnowę wiary, Kościoła?

– Relikwie bł. Jakuba w katedrze lwowskiej znajdują się w bardzo ciekawym układzie – sarkofag stoi pomiędzy Najświętszym Sakramentem a obrazem Matki Bożej Łaskawej. Czyli to, co robił całe życie, dalej robi. Łączy. Jest pośrodku – między Matką Bożą a Najświętszym Sakramentem. I to jego takie ciche działanie też przynosi owoce. Ludzie przychodzą, choć czasami nawet nie do końca rozumieją. Kiedyś przyjmowałem do Kościoła katolickiego dwie dziewczyny, które przyszły ze wspólnoty protestanckiej i były tam liderkami. Pytam: Dziewczyny, ale jaka jest motywacja, co się stało, dlaczego przyszłyście do nas? A one odpowiadają, że to, co je, właśnie w katedrze, dotknęło to Eucharystia. Będąc na Eucharystii, doświadczyły takiego działania Boga, że już później nic się nie liczyło. I widzę w tym cud Jakuba. Jakub przyciągając ludzi do siebie, zwraca uwagę na to, co jest najważniejsze i kto jest najważniejszy.

– To bł. Jakub. A czym jest dla ludzi w tej chwili, właśnie w czasie tych wewnętrznych rewolucji, Kościół? W Polsce był zawsze ostoją...

– Ukraina tym różni się od Polski, że nie mamy tych kościołów dużo. Jako Kościół rzymskokatolicki jesteśmy tak naprawdę mniejszością. O wiele większą potęgą jest Kościół prawosławny, grekokatolicki czy też wspólnoty protestanckie. Ale tym, co jest takim naszym atutem jest to, że jesteśmy poza polityką, poza tymi wszystkimi ustrojami państwowymi. I bardzo często słyszę takie świadectwa, że ludzie u nas właśnie doświadczają obecności żywego Boga. I Kościół jest dla nich stabilnością. Tym, który jest, który się troszczy i który zawsze głosi Dobrą Nowinę, bo czasami w innych Kościołach za bardzo widać powiązanie z polityką. A ludzie są tym zmęczeni. Dlatego Kościół rzymskokatolicki na Ukrainie ma szczególną rolę na te trudne czasy – przez niego ma przyjść wiosna odrodzenia wiary. Dla wszystkich.

– I widzi Ksiądz Biskup, że ona się dzieje?

– Powoli zaczyna się dziać. Mimo różnych trudnych sytuacji czy negatywnych wydarzeń, które ostatnio bardzo często się zdarzają, widać oddolne ożywienie. Takie bardzo mocne odrodzenie. I ono nie jest chwilowe czy emocjonalnie przeżywane, tylko naprawdę ma swój bardzo głęboki i duchowy wymiar.

– To, że Ksiądz Biskup prowadził rekolekcje w łódzkiej parafii, dla zwykłych ludzi, to świadczy o czym? O pokorze tego Kościoła?

– Wiem, że ks. Grzegorz i tutejsi parafianie wspierają wielu naszych księży – jeden z nich jest nawet w tej chwili ze mną. I to nie jest jednorazowe wsparcie, tylko trwa latami. Jeszcze ks. Grzegorza nie znałem, a już słyszałem – przynajmniej od dwóch księży – bardzo pozytywne świadectwo o nim. Więc kiedy ks. Mikołaj do mnie zadzwonił i zapytał, czy rekolekcje byłyby możliwe, odpowiedziałem, że z chęcią pojadę. Przede wszystkim z wdzięczności za tę pomoc. Sam, kiedy byłem na wschodzie, gdy nie miałem ani kościoła, ani ludzi, kiedy potrzebowałem pomocy, to bardzo dużo dobroci doświadczyłem tutaj w Polsce. Doświadczyłem rzeczywiście wyciągniętej ręki i to było dla mnie wielkie świadectwo jedności Kościoła. Mimo tego, że są odległości, nawet czasami różnice w mentalności, to on jest jeden. Poza tym każdy wyjazd do Polski jest dla mnie ubogaceniem. Dla nas, szczególnie urodzonych tam na Ukrainie, Polska stanowi bogactwo. I bardzo dużo z niej czerpiemy. Nie tylko literaturę, mądrość czy też jest Jan Paweł II, który zostawił po sobie ogromne dziedzictwo, ale nawet aktualne materiały do duszpasterstwa. Wszystko bierzemy z Polski. Kościół w Polsce jest dla nas taką starszą siostrą, do której zawsze się można zwrócić, która zawsze daje dobrą radę, ale też wsparcie.

– A tego wsparcia ciągle potrzeba?

– Potrzebujemy go, dlatego że nasi parafianie są zazwyczaj biedni i nie są to duże parafie. To czasami kilkadziesiąt, najwyżej 150-200 osób. I choć ci ludzie są bardzo ofiarni, wszystko oddają co mają i wszystkim się dzielą, to czasami wydatki związane z funkcjonowaniem parafii, budową przewyższają możliwości. Ale zawsze Pan Bóg prowadzi to tak cudownie, że zawsze się ktoś gdzieś znajdzie i pomoże. W ciągu tych lat od rozpadu ZSRR bardzo dużo doświadczyliśmy i doświadczamy dobroci oraz serdeczności ze strony Polski.

– W tych naukach rekolekcyjnych, poza kierowaniem się wartościami bł. Jakuba, co chciał Ksiądz Biskup przekazać wiernym z parafii Najświętszego Zbawiciela?

– Hasło rekolekcji to cytat z Gal 5,1: „Ku wolności wyswobodził nas Chrystus”. I to, co jest główną myślą, to przede wszystkim, byśmy dzisiaj, mimo różnych stereotypów, w których żyjemy, czuli pragnienie wolności. I tak, jak mówi św. Augustyn: „Niespokojne jest serce moje dopóki nie spocznie w Panu” – by każdy wierny był niespokojny w tym dobrym, pozytywnym znaczeniu. Czy przeżywa Eucharystię czy cokolwiek innego robi, by wszędzie czuł obecność Boga i chciał jeszcze więcej jej doświadczać.

– Wierzy Ksiądz Biskup, że bł. Jakub będzie tu – w tym kościele, w tym parku – działał cuda?

– Wierzę. Jestem przekonany, że w tym parku, w tym kościele tak będzie. Nie chciałbym jakiś proroctw ogłaszać, ale podejrzewam, że będzie tu jeszcze sanktuarium. Miejsce jest i okolica też na to czeka. Ale niech będzie wola Boża. Dla mnie to zaszczyt, że mogłem wprowadzić tu jego relikwie. To, że on sobie wybrał miejsce w samym sercu Polski, to bardzo wymowny znak. A jeśli będą dziać się cuda, to tym bardziej będę się czuł jak narzędzie w ręku Pana. I cieszył, że się do tego przyczyniłem.

– Zanim przyjął Ksiądz Biskup sakrę, to jako franciszkanin, był kapelanem wojskowym... I to był czas tych najgorszych wojennych starć na Ukrainie...

– Pracowałem wtedy jako przełożony naszych wszystkich klasztorów na Ukrainie. Pod Kijowem. W Boryspolu. I jak był pobór pierwszych żołnierzy, to po prostu brali ludzi. I zaczęli brać też naszych parafian. Dlatego pierwsze, co zrobiliśmy, to kupowaliśmy im mundury, buty i tutaj w Polsce – kaski i kamizelki kuloodporne. Tak, by chronić ich życie. By wrócili do swoich rodzin. Ale, gdy pojechali na wschód, to zaczęli do mnie dzwonić, bym przyjechał. Chcieli się spowiadać. I zacząłem do nich jeździć i ich odwiedzać. I tak się rozpoczęła moja przygoda z wojskiem, choć nigdy nawet w nim nie byłem. Stałem się wojskowym kapelanem. Jak wyjeżdżałem tam, to musiałem mieć pozwolenia. By mieć pozwolenia, musiałem przejść szkolenie, a by być tam – musiałem mieć mundur. Więc ubierałem mundur i posługiwałem jako kapelan nie tylko swoich, ale ich wszystkich. Bo jak był ostrzał, to wszyscy się spowiadali i wszyscy prosili o modlitwę. Odprawiałem Mszę św., przewodniczyłem nabożeństwom, urządzaliśmy wieczory biblijne w namiotach. To trwało kilka lat. Jak zostałem biskupem, to było już raczej niewskazane, bym tam jako biskup jeździł, więc robili to inni kapłani.

– Bycie takim kapelanem, w czasie walki, to doświadczenie – czego? Jaki ślad pozostawia służba tam – na froncie?

– Tym nie chciałbym się dzielić, bo jest to bardzo bolesne. Przede wszystkim jest ból. Widziałem, jak giną żołnierze, jak giną cywile, jak jest obstrzał. Wtedy ma się poczucie bezradności. W tym najbardziej gorącym czasie byłem akurat niedaleko lotniska w Doniecku. Niektórzy się tym chwalą, ale ja raczej tego unikam, bo za każdym wydarzeniem kryje się czyjeś życie...

– Ale taka była wola Boża, by tam pojechać?

– Jasne, że jest na pewno jakiś dopust Boży. Ale dużo jest w tym wszystkim też niezdrowej polityki – że ta wojna trwa i trwa tak długo.

– A to posłanie do tych ludzi coś znaczyło?

– Wielu żołnierzy dawało mi świadectwo, że moja obecność, nawet jak było bardzo niebezpiecznie, to dla nich poczucie bezpieczeństwa. Oni trzymali broń, a ja trzymałem różaniec w ręku. Bałem się, czasami nie mogłem powiedzieć słowa, a oni mi potem mówili: Fajnie, że z nami byłeś, bo my się czuliśmy przy tobie bezpiecznie. Nie mogłem tego zrozumieć, bo tak naprawdę myślałem, że dobrze, że oni są: uzbrojeni, to w razie, gdyby coś się działo będziemy się bronić. Ale tak naprawdę to oni bardziej czuli potrzebę takiej duchowej ochrony. A ja chciałem się czuć bezpiecznie, ale gdy zaczyna się ostrzał jest to trudne.

– Chyba tak było od początku. Przerażające i trudne było pewnie już kupowanie kamizelek...

– Jak wojna się zaczęła, to Ukraina nie była w ogóle gotowa. Żołnierze, oprócz broni, nic nie mieli. Każda parafia swoich parafian wyposażała, nawet w jedzenie. Co kilka tygodni przygotowywaliśmy transport z żywnością i tam wysyłaliśmy. Sam woziłem te transporty. Tutaj w Polsce skompletowałem dwa gabinety medyczne i przewoziłem przez granicę – jeden pod Donieck, a drugi za Mariupol – na samą linię frontu. Wtedy nie byliśmy do niczego gotowi. Teraz już to się ustabilizowało, choć dalej są działania wojenne. W mediach nie mówi się o tym, że każdego dnia ktoś tam ginie. Ale przynajmniej ci żołnierze już są wyposażeni w to, co konieczne. Jednak na początku, te pierwsze miesiące, to nawet my jako kapelani byliśmy wolontariuszami i w ogóle nie liczyliśmy się w strukturach. Tak, jak żołnierze, niektórzy ochotnicy. Jak któryś zginął, to rodzina po dziś dzień nie otrzymała żadnego wsparcia – po prostu pojechał, to była jego decyzja i jego wybór... Kiedyś spotkałem na szkoleniu kapelanów – ludzi z NATO. Opowiadali mi o swoich doświadczeniach, o tym, że posługują jako oficerowie – mają zapewnione wszelkie warunki, mają jakieś szkolenia. I jak ja zacząłem opowiadać o swoim doświadczeniu, to jeden z nich złapał się za głowę i nie chciał tego słuchać... Bo to było przerażające.

– Potem wrócił tam Ksiądz jako biskup...

– Ale już nie do żołnierzy. Wróciłem z posługą do ludności cywilnej. W ramach akcji: „Papież dla Ukrainy” przez dwa lata pomogliśmy ponad 850 tys. osobom. Otrzymali oni różną pomoc, bo czasami domy po ostrzale trzeba było remontować.

– Jeździł Ksiądz Biskup i decydował, co ma być zrobione i w jaki sposób wesprzeć tych ludzi?

– Przyjeżdżaliśmy do miejscowości, patrzyliśmy, jakie są potrzeby, szukaliśmy, kto mógłby to zrobić, podpisywaliśmy z tą organizacją – czy to był Caritas czy lekarze czy inna organizacja – kontrakt i wtedy oni udzielali tam pomocy. Mieliśmy bardzo piękny kontrakt z protestantami. W dwóch miasteczkach przylegających do Doniecka zrobiliśmy ogrzewanie – praktycznie w każdym domu. Wcześniej miejscowości były podłączone do gazu, ale jak zaczęła się wojna, to obcięto im rurę. W ciągu pierwszej zimy ponad sto osób zamarzło w swoich domach. Zostali bez wody, bez światła i bez gazu. Wpadliśmy na pomysł, by kupować kotły z naturalną cyrkulacją, w których można wszystko spalić. Dom w dom z protestantami to robiliśmy. To było takie piękne, że oni bardzo mocno promowali Kościół. Każdy dom był oklejony naklejką papieża – tu pomógł Ojciec Święty. Potem dużo pomagaliśmy w szpitalach, gdzie zwożono rannych. Bo te też były niegotowe. Wyposażaliśmy więc sale operacyjne, zrobiliśmy cały oddział dla poparzonych, którymi najczęściej są cywile...

– To było inne doświadczenie wojny...

– Pomoc, którą otrzymaliśmy od Stolicy Apostolskiej, zebraną w parafiach na Zachodzie, przekroczyła 16 mln euro. Z jednej strony na te potrzeby to nie jest dużo, a z drugiej jesteśmy chyba jedynym Kościołem, który tak konkretnie pomógł – nie słowami a uczynkami.

– A przy okazji był ten Jakubowy dialog...

– Z protestantami najbardziej. Kiedyś jeden pastor mi powiedział, że zawsze się o to modlił, by być z katolikami razem i czynić coś dobrego. I Pan Bóg mu to dał – że razem mogliśmy pomagać. Oni mieli ludzi, my fundusze. Dotarliśmy też na teren okupowany – do Ługańska, który jest prawie całkowicie odizolowany od Ukrainy – 1 mln euro zostało tam zainwestowane, przede wszystkim w żywność.

– Ten bliski kontakt z ludźmi pomaga Księdzu Biskupowi w głoszeniu Ewangelii?

– Na Ukrainie biskupstwo nie jest oderwane od ludzi. Jesteśmy cały czas z ludźmi, pośród nich i doświadczamy tego wszystkiego, co tam się dzieje.

– Wracając jeszcze to Jakuba, to w swoich biskupich insygniach ma Ksiądz Biskup wstawione jego relikwie...

– Gdy zostałem mianowany biskupem, to prowincjał krakowski zlecił o. Rafałowi Antoszczykowi, by zaprojektował mitrę, pastorał i wszystkie insygnia biskupie. Dla Rafała, który jest zakochany w Jakubie i jest najlepszym specjalistą od błogosławionego, było to oczywiste, że w mitrze, którą szyły siostry klaryski, będą relikwie. A w pierścieniu zostały umieszczone relikwie męczenników z Peru. To przez ich historię i ich męczeństwo trafiłem do zakonu. Z kolei w metalowy pastorał wpleciony jest sznur franciszkański. Więc, gdy jestem na uroczystościach, to mam na szyi krzyż św. Damiana, przed którym Franciszek się nawrócił, pastorał, i kiedyś ktoś mi powiedział, że habitu nie muszę już ubierać, bo widać, że jestem franciszkaninem.

– To było takie spełnienie marzeń? O relikwiach Ksiądz Biskup przecież myślał wcześniej...

– Przede wszystkim chciałem, by były to relikwie Jakuba i męczenników. Ale nie wiedziałem, jak i czy będzie to możliwe. Dlatego nawet nikomu nic nie mówiłem, tylko pomyślałem, że kiedyś poproszę prowincjała, by mi te relikwie przekazano. Bym miał je do własnego użytku. Jak dostałem projekty, to nawet nic nie musiałem mówić...