Odkrywają tajemnice naszej wiary

Została otwarta nowa sala z rzeźbami i obrazami pt. Dzieje Zbawienia w rzeźbie i obrazie. Szczytem historii zbawienia jest Jezus Chrystus, który stał się człowiekiem, umarł i zmartwychwstał, aby wybawić nas z grzechu i wprowadzić przed oblicze Boga. Jego życie i działalność są opisane w czterech Ewangeliach. Jednak do pełnego obrazu nie wystarczą tylko ewangeliczne opisy. Od początku do końca Biblia jest opisem historii zbawienia, dlatego Osobę Chrystusa należy odczytywać w kontekście całego Pisma Świętego. W Starym Testamencie zawartych jest wiele proroctw, które swoje wypełnienie znalazły w Jezusie. Ich interpretację przekazali apostołowie i Ojcowie Kościoła. Znaczące są też szczegóły, przekazane przez tradycję wczesnochrześcijańską. To wszystko znajdziemy w dziełach, prezentowanych w nowej części ekspozycji muzealnej.

Kolejność zwiedzania sali jest nieprzypadkowa, bowiem przeprowadza ona przez kolejne etapy historii zbawienia w Nowym Testamencie. Wszystkie eksponaty są opatrzone napisami informacyjnymi, a przy najciekawszych uzupełniają je odpowiednie fragmenty z Pisma Świętego oraz teksty, przybliżające ich dzieje i symbolikę. Chociaż dzieła ukazują głównie sceny i postaci z Nowego Testamentu, jest wiele fragmentów proroctw starotestamentalnych. Ukazuje to prawdę, że szczytem dziejów zbawienia jest Chrystus i ku Niemu zmierzały wszystkie zapowiedzi proroków.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

Cała ekspozycja składa się z pięciu części. Od tajemnicy Wcielenia Syna Bożego, przez Mękę Pańską, idziemy do Zmartwychwstania. Czwarta część ukazuje chwałę świętych w niebie i prowadzi do ostatniej, poświęconej Eucharystii, która jest uobecnieniem tego wszystkiego.

Wystawę otwiera barokowa rzeźba Pan i Stwórca, pochodząca z dawnej fary (obecnie katedry) w Drohiczynie. Dalej mamy barokowy obraz Dzieciństwo Maryi z XVIII wieku, który pierwotnie znajdował się w kościele w Topczewie. Ukazuje on scenę nauczania Maryi przez św. Annę, jej matkę. Obraz ten łączy Stary i Nowy Testament, ponieważ ukazuje wypełnienie proroctwa z Księgi Izajasza o matce Mesjasza. Warty uwagi jest także barokowy Odpoczynek Świętej Rodziny w drodze do Egiptu z kościoła z Siemiatycz. Nie jest znany autor tego obrazu, wzorowanego na zaginionym dziele włoskim szkoły Guida Reniego lub Nicolasa Poussina z XVII wieku.

Wyjątkowym dziełem jest Chrystus ukrzyżowany Szymona Czechowicza, czołowego malarza polskiego XVIII wieku. Obraz pochodzi z kościoła ciechanowieckiego. Świątynię zdobiło niegdyś co najmniej pięć prac tego artysty, ponieważ jego pierwszym mecenasem był Franciszek Maksymilian Ossoliński, właściciel tego podlaskiego miasteczka. To dzięki niemu Czechowicz mógł odbyć studia malarskie w Rzymie. Obraz nawiązuje do szkoły Guida Reniego i Carlo Maratty, na których artysta się wzorował. Inne dzieło, ukazujące ukrzyżowanie Chrystusa – nieco starsze, bo pochodzące z końca XVI wieku – reprezentuje późny gotyk i renesans. Pierwotnie obraz ten znajdował się w kościele w Narwi.

Reklama

Nazwisko sławnego Rubensa wiąże się z obrazem Chrystus triumfujący, należącym do szkoły tego malarza, a wykonanym przez jednego z jego uczniów. Niestety dzieło zachowało się tylko w części (więcej w tekście obok). Uwagę przykuwa również postgotyckie malowidło z XVI/XVII wieku, przedstawiające Trójcę Świętą – tzw. Tron łaski. Obraz do II wojny światowej był umieszczony w głównym ołtarzu kościoła parafialnego w Drohiczynie.

Wśród rzeźb jest najstarsza w diecezji drohiczyńskiej, pochodząca z Sadownego – Św. Jan Apostoł (początek XVI wieku). W centrum sali można podziwiać dwa niewielkie eksponaty z Bociek: tzw. retabula (przenośne nastawy ołtarzowe) z alabastrowymi płaskorzeźbami. Przedstawiają św. Ignacego Loyolę i św. Andrzeja Apostoła. Wyszły one spod ręki Sebastiana Fesingera, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli lwowskich rzeźbiarzy rokokowych. Obecnie w Polsce jest tylko pięć jego prac.

Nie są to oczywiście wszystkie dzieła, które można zobaczyć w nowej sali muzealnej. Znajdują się tu liczne obrazy i rzeźby, pochodzące z różnych parafii diecezji drohiczyńskiej. Wiele z nich posiada wartość artystyczną, bądź ciekawą historię, ale nawet najskromniejsze z nich odkrywają przed nami tajemnice naszej wiary.

CHRYSTUS TRIUMFUJĄCY…

Jak tajemnicą wiary jest Zmartwychwstanie Pańskie, którego nie uchwyciło ludzkie oko, tak tajemnicą historii są losy obrazu, który ok. 1640 r. wyszedł spod ręki nieznanego ucznia Rubensa. Nie wiemy kiedy dzieło znalazło się na Podlasiu i kto je tu sprowadził (być może któryś z Sapiehów). W pierwszej połowie XX wieku obraz był w kościele w Dołubowie. Już wcześniej trawił go ogień, lecz bardziej ucierpiał w 1941 r., pocięty przez żołnierzy sowieckich. Ocalała zaledwie część górnej połowy.

Reklama

Malowidło bywa obecnie określane jako Gniewny Chrystus, ale przecież jest to tylko część oryginalnego płótna. Wiadomo, że pierwotnie Zbawiciel był w całej postaci, z wyobrażeniem śmierci i szatana pod stopami. Dzieło przedstawiało zstąpienie do Otchłani – scenę rzadziej spotykaną w sztuce zachodniej. W dorobku Rubensa pojawia się jednak ów element z niezachowanej części naszego obrazu, a cała praca nosi tytuł: Chrystus triumfujący nad grzechem i śmiercią.

Ks. Zenon Czumaj

FIGURA ZMARTWYCHWSTAŁEGO

Zmartwychwstanie Chrystusa to najważniejsze wydarzenie w historii ludzkości. Odzwierciedla to liturgia i towarzyszące jej symbole. Od początku XIV wieku niemal każdy kościół łaciński w Europie Środkowej posiada figurę Zmartwychwstałego, stawianą na ołtarzu w okresie paschalnym. Na Podlasiu i Mazowszu w XVII-XIX wieku nazywano ją Rezurekcją (jak Mszę św. Wielkanocną z uroczystą procesją) lub Osóbką.

Wizerunek zwycięskiego Zbawcy, dzierżącego w ręce czerwoną chorągiew (symbol zwycięstwa nad śmiercią), w ikonografii zachodniej pojawił się w X/XI wieku, początkowo na malowidłach. W XIII wieku w formie rzeźby rozpowszechnił się w Bawarii i Austrii. Wkrótce dotarł także na ziemie polskie. W dobie baroku Jezusowi nadawano czasem bardzo muskularną sylwetkę, co ma podkreślać Jego nadprzyrodzoną moc.

Ks. Zenon Czumaj

Po przedstawieniu dwa tygodnie temu postaci św. Franciszka z Asyżu chciałbym dzisiaj opowiedzieć o innym świętym, który należał do pierwszego pokolenia Braci Mniejszych: o Antonim Padewskim czy - jak go się również nazywa - Lizbońskim, nawiązując do miejsca jego urodzenia. Mowa o jednym z najpopularniejszych świętych w całym Kościele katolickim, czczonym nie tylko w Padwie, gdzie wzniesiono wspaniałą bazylikę, w której spoczywają jego doczesne szczątki, ale na całym świecie. Wierni z wielką czcią odnoszą się do jego obrazów oraz figur, przedstawiających go z lilią, symbolem jego czystości, bądź z Dzieciątkiem Jezus na ręku, upamiętniającym cudowne widzenie, o którym wspominają niektóre źródła literackie. Antoni w znaczący sposób przyczynił się do rozwoju duchowości franciszkańskiej dzięki swym wybitnym przymiotom - inteligencji, zrównoważeniu, gorliwości apostolskiej, a przede wszystkim żarliwości mistycznej. Urodził się w Lizbonie w szlacheckiej rodzinie ok. 1195 r. i na chrzcie otrzymał imię Fernando (Ferdynand). Wstąpił do kanoników zachowujących monastyczną Regułę św. Augustyna, najpierw w klasztorze św. Wincentego w Lizbonie, następnie Świętego Krzyża w Coimbrze - renomowanego ośrodka kultury Portugalii. Z zainteresowaniem i zapałem poznawał Biblię i Ojców Kościoła, zdobywając wiedzę teologiczną, którą owocnie wykorzystywał w działalności nauczycielskiej i kaznodziejskiej. W Coimbrze wydarzył się epizod, który w decydujący sposób wpłynął na jego życie: w 1220 r. wystawiono tam relikwie pierwszych pięciu misjonarzy franciszkańskich, którzy udali się do Maroka, gdzie ponieśli śmierć męczeńską. Ich historia zrodziła w młodym Ferdynandzie pragnienie naśladowania ich i postępowania drogą chrześcijańskiej doskonałości: poprosił wówczas o zgodę na opuszczenie kanoników św. Augustyna i zostanie bratem mniejszym. Jego prośba została przyjęta i pod nowym, zakonnym imieniem Antoni on również wyruszył do Maroka. Opatrzność Boża zdecydowała jednak inaczej. Z powodu choroby musiał wrócić do Włoch i w 1221 r. wziął udział w słynnej Kapitule Namiotów w Asyżu, gdzie spotkał też św. Franciszka. Następnie żył czas jakiś w całkowitym ukryciu w klasztorze w pobliżu Forli w północnych Włoszech, gdzie Pan powołał go do innej misji. Wysłany w okolicznościach zupełnie przypadkowych do wygłoszenia kazania z okazji święceń kapłańskich, pokazał, że wyposażony jest w taką wiedzę i dar wymowy, iż przełożeni przeznaczyli go do kaznodziejstwa. Tak oto rozpoczął we Włoszech i we Francji ogromnie intensywną i skuteczną działalność apostolską, by nakłonić sporą liczbę osób, które odeszły od Kościoła, do zmiany decyzji. Był też jednym z pierwszych nauczycieli teologii Braci Mniejszych, jeżeli nie wręcz pierwszym. Rozpoczął swe nauczanie w Bolonii, z błogosławieństwem Franciszka, który, w uznaniu cnót Antoniego, wystosował do niego krótki list, rozpoczynający się tymi słowami: „Podoba mi się, że nauczasz świętej teologii braci”. Antoni położył podwaliny pod teologię franciszkańską, która - uprawiana przez innych wybitnych myślicieli - miała osiągnąć swoje szczyty w postaciach Bonawentury z Bagnoregio i bł. Dunsa Szkota. Kiedy został prowincjałem Braci Mniejszych w Północnych Włoszech, nadal zajmował się kaznodziejstwem, dzieląc je ze sprawowaniem urzędu przełożonego. Gdy skończył misję prowincjała, wrócił w okolice Padwy, dokąd jeszcze kilkakrotnie się udawał. Po niespełna roku zmarł u bram tego miasta - 13 czerwca 1231 r. Padwa, która przyjęła go z miłością i czcią, złożyła mu wieczny hołd czci i pobożności. Sam papież Grzegorz IX - który wysłuchawszy jego kazania, nazwał go „Arką Testamentu” - kanonizował go w 1232 r., również w następstwie cudów, jakie dokonały się za jego wstawiennictwem. W ostatnim okresie życia Antoni zapisał dwa cykle „Kazań”, zatytułowane „Kazania niedzielne” i „Kazania na uroczystości i święta”, przeznaczone dla kaznodziejów i wykładowców teologii z Zakonu Franciszkańskiego. Komentuje w nich teksty Pisma Świętego, prezentowane przez liturgię, wykorzystując patrystyczno-średniowieczną interpretację czterech zmysłów: literackiego lub historycznego, alegorycznego lub chrystologicznego, topologicznego czy moralnego i anagogicznego, który ukierunkowuje ku życiu wiecznemu. Chodzi o teksty teologiczno-homiletyczne, będące odzwierciedleniem żywego przepowiadania, w których Antoni proponuje prawdziwą i właściwą drogę chrześcijańskiego życia. Tak wielkie jest bogactwo nauki duchowej zawartej w „Kazaniach”, że czcigodny papież Pius XII w 1946 r. ogłosił Antoniego doktorem Kościoła, nadając mu tytuł „Doctor Evangelicus”, gdyż z pism tych przebija świeżość i piękno Ewangelii; dziś jeszcze możemy czytać je z wielkim pożytkiem duchowym. W swoim nauczaniu mówi o modlitwie jako związku miłości, która popycha człowieka do słodkiej rozmowy z Panem, przynosząc niewypowiedzianą radość, która łagodnie ogarnia modlącą się duszę. Antoni przypomina nam, że modlitwa potrzebuje atmosfery ciszy, która nie ma nic wspólnego z oderwaniem się od zewnętrznego hałasu, ale jest doznaniem wewnętrznym, mającym na celu usunięcie przeszkód w skupieniu się, spowodowanych przez troski duszy. Według nauczania tego wybitnego doktora franciszkańskiego, modlitwa składa się z czterech niezbędnych postaw, które Antoni określił po łacinie jako „obsecratio”, „oratio”, „postulatio”, „gratiarum actio”. Moglibyśmy je przetłumaczyć następująco: ufne otwarcie serca na Boga, czuła rozmowa z Nim, przedstawienie naszych potrzeb, wysławianie Go i dziękczynienie. W tym nauczaniu św. Antoniego o modlitwie widzimy jeden ze szczególnych rysów teologii franciszkańskiej, którą on zapoczątkował, a mianowicie fundamentalną rolę przyznaną miłości Bożej, która wkracza w sferę uczuć, woli, serca, i będącej także źródłem, z którego wytryska poznanie duchowe, przerastające wszelkie poznanie. Pisze dalej Antoni: „Miłość jest duszą wiary, sprawia, że jest ona żywa; bez miłości wiara umiera” („Kazania na niedziele i święta II”, „Il Messaggero”, Padwa 1979, s. 37). Tylko dusza, która się modli, może dokonać postępów w życiu duchowym: oto uprzywilejowany przedmiot przepowiadania św. Antoniego. Zna on doskonale ułomności ludzkiej natury, skłonność do popadania w grzech, dlatego stale wzywa do walki ze skłonnością do chciwości, pychy, nieczystości oraz do praktykowania cnót ubóstwa i wielkoduszności, pokory i posłuszeństwa, niewinności i czystości. Na początku XIII wieku, w kontekście odrodzenia miast i rozkwitu handlu, wzrastała liczba osób nieczułych na potrzeby ubogich. Z tego też powodu Antoni wielokrotnie wzywa wiernych do myślenia o prawdziwym bogactwie, bogactwie serca, które czyni ich dobrymi i miłosiernymi, i gromadzeniu skarbów dla Nieba. „Bogacze - tak wzywa - zaprzyjaźnijcie się z ubogimi, (...) przyjmijcie ich w swoich domach: to oni, ubodzy, przyjmą was potem w wieczne mieszkanie, gdzie jest piękno pokoju, ufność w bezpieczeństwo oraz obfity spokój wiecznej sytości” (tamże, s. 29). Czyż nie widzimy, Drodzy Przyjaciele, że to nauczanie jest bardzo ważne także dziś, gdy kryzys finansowy i poważne nierówności gospodarcze zubożają wiele osób i stwarzają warunki nędzy? W encyklice „Caritas in veritate” przypominam: „Ekonomia bowiem potrzebuje etyki dla swego poprawnego funkcjonowania; nie jakiejkolwiek etyki, lecz etyki przyjaznej osobie” (n. 45). Antoni, w szkole Franciszka, stawia zawsze Chrystusa w centrum życia i myślenia, działania i kaznodziejstwa. I to jest drugi rys typowy dla franciszkańskiej teologii: chrystocentryzm. Kontempluje ona z upodobaniem i wzywa do kontemplacji tajemnic człowieczeństwa Pana, w szczególny sposób tajemnicy Narodzenia, które wywołują w nim uczucia miłości i wdzięczności dla Bożej dobroci. Również widok Ukrzyżowanego inspiruje w nim myśli o wdzięczności dla Boga i szacunku dla godności osoby ludzkiej, tak iż wszyscy, wierzący i niewierzący, mogą znaleźć w niej to znaczenie, które wzbogaca życie. Antoni pisze: „Chrystus, który jest twoim życiem, wisi przed tobą, abyś patrzył na krzyż jak w lustro. Będziesz mógł tam poznać, jak śmiertelne były twoje rany, których żadne nie uleczyłoby lekarstwo, jak tylko krew Syna Bożego. Jeśli dobrze się przyjrzysz, będziesz mógł zdać sobie sprawę, jak wielka jest twoja godność ludzka i twoja wartość (...). W żadnym innym miejscu człowiek nie może lepiej uświadomić sobie, jak wiele jest wart, jak wtedy, gdy spogląda w lustro krzyża” („Kazania na niedziele i święta III”, str. 213-214). Drodzy Przyjaciele, oby Antoni Padewski, tak bardzo czczony przez wiernych, mógł wstawiać się za całym Kościołem, a zwłaszcza za tymi, którzy poświęcają się kaznodziejstwu. Oni zaś, czerpiąc natchnienie z jego przykładu, niech troszczą się o łączenie mocnej i zdrowej nauki ze szczerą i żarliwą pobożnością i zwięzłością przekazu. W obecnym Roku Kapłańskim módlmy się, aby kapłani i diakoni pełnili pilnie tę posługę głoszenia i aktualizacji Słowa Bożego wiernym, przede wszystkim w homiliach liturgicznych. Niech będą one skutecznym przedstawieniem odwiecznego piękna Chrystusa, właśnie tak jak zalecał Antoni: „Kiedy głosisz Chrystusa, otwiera On twarde serca; gdy wzywasz Go, osładza gorzkie pokusy; gdy myślisz o Nim, rozjaśnia Twoje serce; kiedy o Nim czytasz, nasyca twój umysł” („Kazania na niedziele i święta III”, str. 59).