„Papież dziękuje Bogu za bohaterów, którzy w tamtych dramatycznych czasach aż do męczeństwa dali świadectwo człowieczeństwa, wiary i miłości, zachowując w sercu słowa Chrystusa: ,,Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje za przyjaciół swoich" (J 15,14)” – napisał w liście do metropolity przemyskiego abp. Józefa Michalika abp Becciu. Zapewnił przy tym o modlitewnej pamięci Ojca Świętego i apostolskim błogosławieństwie dla wszystkich uczestników ceremonii.

Uroczystości rozpoczęły się od modlitw żydowskich i chrześcijańskich na cmentarzu w miejscowości Jagiełła, gdzie spoczywają Żydzi zamordowani razem z Rodziną Ulmów. Następnie podobną modlitwę odmówiono w Markowej, gdzie znajduje się grób Ulmów. Odmówili ją metropolita przemyski abp Józef Michalik i naczelny rabin Polski Michael Schudrich.

W samo południe w kościele parafialnym pw. św. Doroty w Markowej została odprawiona Msza św., której przewodniczył abp Stanisław Gądecki. W swojej homilii przewodniczący KEP przypomniał historię życia Ulmów i ich tragicznej śmierci oraz okoliczności, w jakich przyszło im żyć. Zauważył, że w Polsce usiłowanie pomocy Żydom było równoznaczne z jej udzieleniem, a za to Niemcy karali śmiercią. - Żaden inny naród w Europie nie złożył tak licznych ofiar na ołtarzu pomocy Żydom, jak złożyli ją Polacy. Dali świadectwo tego, że człowiek w imię miłości bliźniego jest zdolny poświęcić własne życie – podkreślił abp Gądecki.

Główne uroczystości otwarcia muzeum miały miejsce wieczorem. Otwarcia dokonał prezydent RP Andrzej Duda. - To wielkie miejsce dla Rzeczypospolitej Polskiej, bo tu jak w soczewce skupia się to, o czym możemy powiedzieć, że jest jednym, że my jako Polacy możemy się czuć godnie, że byli wśród nas tacy, którzy nie bali się nawet za cenę życia. Że byli wśród nas ludzie więcej niż przyzwoici, którzy byli bohaterami. Bohaterami, których trzeba postawić na równi z tymi, którzy z bronią w ręku walczyli o wolność Polski. Nie ma różnicy, jedni i drudzy oddali życie za drugiego człowieka i za wolność, bo wolność to godność – mówił Andrzej Duda.

Prezydent wyraził nadzieję, że muzeum w Markowej będzie miejscem wielkim świadectwem tragicznej, ale dobrej pamięci i ostrzeżeniem co pogarda czyni z ludźmi.

- Dzisiaj jesteśmy razem i modlimy się razem. My mamy obowiązek być razem. Nasz Ojciec w niebie jest bardzo szczęśliwy, kiedy Jego dzieci są razem – podkreślił Michael Schudrich.

Zebrani mieli również okazję wysłuchać relacji Abrahama Izaaka Segala - Żyda, który przeżył wojnę u rodziny Cwynarów w Markowej. Przedstawiany był wówczas jako Romek Kaliszczak. Ze względu na podeszły wiek, nie mógł on osobiście uczestniczyć w uroczystości – jego opowieść została nagrana wcześniej w Izraelu.

Oprócz pary prezydenckiej, przedstawicieli Sejmu i Senatu oraz władz samorządowych, w uroczystości wzięli udział m.in. metropolita poznański i przewodniczący KEP abp Stanisław Gądecki, metropolita przemyski abp Józef Michalik, bp Carlos Azavedo, delegat kard. Gianfranco Ravasiego – przewodniczącego Papieskiej Rady Kultury oraz biskupi z archidiecezji przemyskiej i lubelskiej oraz z diecezji rzeszowskiej i zamojsko lubaczowskiej.

Podczas otwarcia muzeum zaśpiewał, grając na fortepianie, Stanisław Soyka, któremu towarzyszył chór Cracow Singers. Artyści wykonali psalmy ze Starego Testamentu. Drugim elementem warstwy dźwiękowej było słuchowisko radiowe, które opowiadało o życiu w Markowej przed wojną oraz historię Rodziny Ulmów. Muzyka i dźwięk w niekonwencjonalny sposób były obecne również w dalszej, oficjalnej części uroczystości, podobnie jak wizualizacje przestrzenne i efekty świetlne.

Tuż przed otwarciem w „Sadzie Pamięci” na terenie nowego muzeum, prezydent Duda wraz z małżonką zasadzili drzewko owocowe. Ogród ten ma upamiętniać Polaków i Żydów zamordowanych podczas wojny i symbolicznie nawiązywać do ogrodu w Yad Vashem.

Wcześniej w Muzeum-Zamku w Łańcucie prezydent wyróżnił Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski 55 osób, które w czasie wojny ratowały Żydów „za wybitne zasługi w obronie godności człowieczeństwa i praw ludzkich”. 49 z nich zostało odznaczonych pośmiertnie.

Złotym Krzyżem Zasługi odznaczeni zostali: Urszula Niemczak i Bogdan Romaniuk, a Srebrnym Krzyżem Zasługi Mateusz Szpytma. Zostali w ten sposób wyróżnieni za zasługi w pielęgnowaniu pamięci i upowszechnianiu wiedzy o Polakach ratujących Żydów oraz za zaangażowanie w tworzenie muzeum w Markowej.

W Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej prezentowane będą historie Polaków, którzy udzielali pomocy Żydom. Wystawione eksponaty będą też prezentować relacje polsko-żydowskie przed wojną, w trakcie okupacji, a także stosunki powojenne.

Muzeum zgromadziło pierwsze zabytki i dokumenty związane z Polakami ratującymi Żydów podczas okupacji niemieckiej. Zakupiono między innymi część wyposażenia domu rodziny Ulmów, zgromadzono też kopie zdjęć wykonanych przez Józefa Ulmę. W zbiorach znalazła się część zdjęć oryginalnych. Wśród nich zdjęcie wykonane w 1940 r., na które 24 marca 1944 r. padły krople krwi ofiar niemieckiej zbrodni. W zbiorach znajdują się także drzwi ze śladami po kulach powstałymi podczas egzekucji rodziny Baranków, których Niemcy zabili za pomoc udzieloną Żydom. Do muzeum wpływają relacje dotyczące Polaków ratujących Żydów podczas okupacji niemieckiej.

Małżonkowie Józef i Wiktoria Ulmowie mieszkali wraz z sześciorgiem dzieci w Markowej na Podkarpaciu. W czasie okupacji ukrywali w swoim gospodarstwie ośmioro Żydów. 24 marca 1944 r. w nocy do ich domu wtargnęli hitlerowcy. Najpierw zamordowali ukrywanych Żydów, a potem całą rodzinę Ulmów, w tym Wiktorię, która była w dziewiątym miesiącu ciąży, a także dzieci, z których najstarsze miało 8 lat, a najmłodsze 1,5 roku.

W 1995 r. Józef i Wiktoria Ulmowie zostali uhonorowani tytułem „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata”. Proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów na etapie diecezjalnym zakończył się w 2008 r. W 2011 r. wszystkie dokumenty trafiły do Watykanu. W 2004 r. odsłonięto pomnik przypominający heroiczność rodziny Ulmów.