Zakończenie

59. Ave, verum corpus natum de Maria Virgine! Kilka lat temu obchodziłem pięćdziesiątą rocznicę moich święceń kapłańskich. Doznaję dziś łaski, że dane mi jest ofiarować Kościołowi tę Encyklikę o Eucharystii w Wielki Czwartek przypadający w dwudziestym piątym roku mojej posługi Piotrowej. Czynię to z sercem pełnym wdzięczności. Od ponad pół wieku, począwszy od pamiętnego 2 listopada 1946 roku, gdy sprawowałem moją pierwszą Mszę św. w krypcie św.Leonarda wkrakowskiej katedrze na Wawelu, mój wzrok spoczywa każdego dnia na białej hostii i kielichu, w których czas i przestrzeń jakby «skupiają się», a dramat Golgoty powtarza się na żywo, ujawniając swoją tajemniczą «teraźniejszość». Każdego dnia dane mi było z wiarą rozpoznawać w konsekrowanym chlebie iwinie Boskiego Wędrowca, który kiedyś stanął obok dwóch uczniów zEmaus, ażeby otworzyć im oczy na światło, a serce na nadzieję (por. Łk 24, 13-35).

Pozwólcie, umiłowani Bracia i Siostry, że wświetle waszej wiary i ku jej umocnieniu przekażę Wam to moje świadectwo wiary w Najświętszą Eucharystię. Ave, verum corpus natum de Maria Virgine, vere passum, immolatum, in cruce pro homine!. Oto skarb Kościoła, serce świata, zadatek celu, do którego każdy człowiek, nawet nieświadomie, podąża. Wielka tajemnica, która z pewnością nas przerasta i wystawia na wielką próbę zdolność naszego rozumu do wychodzenia poza pozorną rzeczywistość. Tutaj nasze zmysły niedostają - visus, tactus, gustus in te fallitur, jak to jest powiedziane w hymnie Adoro te devote, lecz wystarcza nam sama wiara, zakorzeniona w Słowie Chrystusa i przekazana nam przez Apostołów. Pozwólcie że, podobnie jak Piotr pod koniec mowy eucharystycznej w Janowej Ewangelii, w imieniu całego Kościoła, w imieniu każdego ikażdej zWas powtórzę Chrystusowi: «Panie, do kogóż pójdziemy? Ty masz słowa życia wiecznego» (J6, 68).

60. U progu trzeciego tysiąclecia my wszyscy, dzieci Kościoła, jesteśmy zachęcani do podjęcia zodnowionym zapałem drogi życia chrześcijańskiego. Jak napisałem w Liście apostolskim Novo millennio ineunte: «Nie trzeba (...) wyszukiwać “nowego programu”. Program już istnieje: ten sam co zawsze, zawarty w Ewangelii i w żywej Tradycji. Jest on skupiony w istocie rzeczy wokół samego Chrystusa, którego mamy poznawać, kochać i naśladować, aby żyć w Nim życiem trynitarnym i zNim przemieniać historię, aż osiągnie swą pełnię wniebieskim Jeruzalem».103 Wypełnianie tego programu odnowionej gorliwości w życiu chrześcijańskim wiedzie przez Eucharystię.

Każdy krok ku świętości, każde działanie podjęte dla realizacji misji Kościoła, każda realizacja programów duszpasterskich winny czerpać potrzebną siłę z tajemnicy eucharystycznej i ku niej się kierować jako do szczytu. W Eucharystii mamy Jezusa, Jego odkupieńczą ofiarę, mamy Jego zmartwychwstanie, mamy dar Ducha Świętego, mamy adorację, posłuszeństwo i umiłowanie Ojca. Jeżeli zaniedbamy Eucharystię, jak będziemy mogli zaradzić naszej nędzy?

61. Tajemnica eucharystyczna - ofiara, obecność, uczta - nie dopuszcza ograniczeń ani instrumentalizacji; powinna być przeżywana w swej integralności, czy to w wydarzeniu liturgicznym, czy w osobistym dialogu z Jezusem tuż po przyjęciu Komunii św., czy też podczas modlitwy na adoracji eucharystycznej poza Mszą św. W ten sposób Kościół umacnia się, wzrasta i wyraża siebie takim, jaki rzeczywiście jest: jeden, święty, powszechny i apostolski; lud, świątynia i rodzina Boża; Ciało i oblubienica Chrystusa, ożywiane przez Ducha Świętego; powszechny sakrament zbawienia i hierarchicznie uformowana komunia.

Droga, jaką Kościół kroczy w tych pierwszych latach trzeciego tysiąclecia, jest także drogą odnowionego zaangażowania ekumenicznego. Ostatnie dziesięciolecia drugiego tysiąclecia, zakończonego Wielkim Jubileuszem, skierowały nas w tę stronę, zachęcając wszystkich ochrzczonych do odpowiedzi na modlitwę Jezusa: ut unum sint (J17, 11). Jest to długa droga, z wieloma przeszkodami, które przerastają ludzkie zdolności; mamy jednak Eucharystię i wobec niej możemy wgłębi serca usłyszeć, jakby skierowane do nas, te same słowa, jakie usłyszał prorok Eliasz: «Wstań, jedz, bo przed tobą długa droga» (1 Krl 19, 7). Skarb Eucharystii, który Pan oddał do naszej dyspozycji, zachęca do dążenia ku mecie, jaką jest pełne dzielenie się nią z wszystkimi braćmi, z którymi łączy nas wspólny chrzest. Aby nie utracić tego skarbu, potrzeba jednak poszanowania wymogów wypływających z faktu, że jest on sakramentem komunii w wierze i w sukcesji apostolskiej.

Poświęcając Eucharystii całą uwagę, na jaką zasługuje, oraz dokładając wszelkich starań, aby nie umniejszyć jakiegokolwiek jej wymiaru czy wymogu, stajemy się rzeczywiście świadomi wielkości tego daru. Zaprasza nas do tego nieprzerwana tradycja, która od pierwszych wieków dopatrywała się we wspólnocie chrześcijańskiej strażnika opiekującego się tym «skarbem». Kościół, powodowany miłością, troszczy się o przekazywanie kolejnym pokoleniom chrześcijan wiary i nauki o Tajemnicy eucharystycznej, tak aby nie została zagubiona choćby najmniejsza jej cząstka. Nie ma niebezpieczeństwa przesady wtrosce o tę tajemnicę, gdyż «w tym Sakramencie zawiera się cała tajemnica naszego zbawienia».104

62. Wejdźmy, umiłowani Bracia i Siostry, do szkoły świętych, wielkich mistrzów prawdziwej pobożności eucharystycznej. W ich świadectwie teologia Eucharystii nabiera całego blasku przeżycia, «zaraża» nas i niejako «rozgrzewa». Posłuchajmy przede wszystkim Najświętszej Dziewicy Maryi, w której tajemnica Eucharystii jawi się bardziej niż w kimkolwiek innym jako tajemnica światła. Patrząc na Nią, poznajemy przemieniającą moc, jaką posiada Eucharystia. W Niej dostrzegamy świat odnowiony w miłości. Kontemplując Ją wziętą do Nieba z duszą i ciałem, dostrzegamy skrawek «nowych niebios» i «nowej ziemi», które otworzą się przed naszymi oczyma wraz z powtórnym przyjściem Chrystusa. Tu na ziemi Eucharystia stanowi ich «rękojmię» i, w pewnym sensie, antycypację: Veni, Domine Iesu! (Ap 22, 20).

W pokornym znaku chleba i wina, przemienionych w Jego Ciało i Jego Krew, Chrystus wędruje razem z nami, jako nasza moc i nasz wiatyk, i czyni nas świadkami nadziei dla wszystkich. Jeżeli wobec tej tajemnicy rozum doświadcza własnych ograniczeń, to serce oświecone łaską Ducha Świętego dobrze wie, jaką przyjąć postawę, zatapiając się wadoracji i w miłości bez granic.

Uczyńmy naszymi uczucia św. Tomasza z Akwinu, doskonałego teologa i zarazem gorliwego kantora Chrystusa eucharystycznego; pozwólmy, aby i nasza dusza otworzyła się w nadziei na kontemplację celu, do którego tęskni serce spragnione radości i pokoju:

Bone pastor, panis vere,
Iesu, nostri miserere...

Dobry Pasterzu, prawdziwy Chlebie,
Jezu, zmiłuj się nad nami:
nakarm nas i strzeż,
doprowadź nas do wiecznych dóbr
w krainie żyjących.

Ty, który wszystko wiesz i możesz,
który nas karmisz na ziemi,
wprowadź Twych braci
na ucztę niebieską
do radości Twoich świętych. W Rzymie, u św. Piotra,
dnia 17 kwietnia 2003,
w Wielki Czwartek,
w Roku Różańca Świętego,
dwudziestym piątym mego Pontyfikatu.
Jan Paweł II, papież

1. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 11.

2. Sobór Watykański II, Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 5.

3. Por. Jan Paweł II, List apost. Rosarium Virginis Mariae (16 października 2002), 21: AAS 95 (2003), 19-20.

4. To tytuł, który nadałem osobistemu świadectwu z okazji pięćdziesiątej rocznicy moich święceń kapłańskich.

5. Leonis XIII Acta, XXII (1903), 115-136.

6. AAS39 (1947), 521-595.

7. AAS57 (1965), 753-774.

8. AAS72 (1980), 113-148.

9. Por. Sobór Watykański II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 47: Salvator noster Sacrificium Eucharisticum Corporis et Sanguinis sui instituit, quo Sacrificium Crucis in saecula, donec veniret, perpetuaret.

10. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1085.

11. Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 3.

12. Por. Paweł VI, Uroczyste wyznanie wiary (30 czerwca 1968), 24: AAS 60 (1968), 442; Jan Paweł II, List apost. Dominicae Cenae (24 lutego 1980), 12: AAS 72 (1980), 142.

13. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1382.

14. Tamże, 1367.

15. In Epistolam ad Hebraeos homiliae, 17, 3: PG 63, 131.

16. Por. Sobór Trydencki, Sesja XXII, Doctrina de ss. Missae sacrificio, rozdz. 2: DS 1743: «Jedna przecież jest i ta sama Hostia, jeden i ten sam poprzez posługę kapłanów Składający ofiarę, który wówczas ofiarował samego siebie na krzyżu, tylko sposób ofiarowania jest inny».

17. Por. Pius XII, Enc. Mediator Dei (20 listopada 1947): AAS 39 (1947), 548.

18. Jan Paweł II, Enc. Redemptor hominis (15 marca 1979), 20: AAS 71 (1979), 310.

19. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 11.

20. De sacramentis, V, 4, 26: CSEL 73, 70.

21. In Ioannis Evangelium,XII, 20: PG 74, 726.

22. Enc. Mysterium fidei (3 września 1965): AAS 57 (1965), 764.

23. Sesja XIII, Decretum de ss. Eucharistia, rozdz. 4: DS 1642.

24. Katechezy mistagogiczne, IV, 6: A. Piédangel (ed.), SCh 126, 138.

25. Por. Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei verbum, 8.

26. Uroczyste wyznanie wiary(30 czerwca 1968), 25: AAS 60 (1968), 442-443.

27. Sermo IV in hebdomadam Sanctam: CSCO 413/Syr. 182,55.

28. La Divina Liturgia di S. Giovanni Crisostomo. Testo greco e italiano,Monastero Esarchico di Grottaferrata 1960, 97-99.

29. Missale Romanum, Editio typica tertia, Typis Vaticanis 2002, 587-588 (n. 113): [...] concede, ut qui Corpore et Sanguine Filii tui reficimur, Spiritu eius Sancto repleti, unum corpus et unus spiritus inveniamur in Christo.

30. Sobór Watykański II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 47.

31. Missale Romanum, Embolismus post Orationem dominicam: Editio typica tertia, Typis Vaticanis 2002, 598 (n. 125).

32. Epistola ad Ephesios, 20, 2: J.A. Fischer (ed.), 160.

33. Por. Sobór Watykański II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 39.

34. «Pragniesz czcić ciało Chrystusa? Nie lekceważ go, gdy jest nagie. Nie oddawaj mu czci tu, w świątyni, suknem z jedwabiu, aby lekceważyć je potem na zewnątrz, gdzie doświadcza zimna i nagości. Ten, który powiedział: “To jest Ciało moje”, jest tym samym, który rzekł: “Byłem głodny, a nie daliście Mi jeść” i “Wszystko, co uczyniliście jednemu ztych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili” [...] Po co stół eucharystyczny zastawiony złotymi kielichami, kiedy On umiera z głodu? Zacznij karmić Go głodnego, a potem ztego, co zostanie, będziesz mógł ozdobić również ołtarz»: Św. Jan Chryzostom, Homiliae in Matthaeum 50, 3-4: PG 58, 508-509; por. Jan Paweł II, Enc. Sollicitudo rei socialis (30grudnia 1987), 31: AAS (1988), 553-556.

35. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 3.

36. Tamże.

37. Sobór Watykański II, Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 5.

38. «Mojżesz wziął krew i pokropił nią lud, mówiąc: “Oto krew przymierza, które Pan zawarł z wami na podstawie wszystkich tych słów”» (Wj 24, 8).

39. Por. Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 1.

40. Por. Tamże, 9.

41. Por. Sobór Watykański II, Dekr. o posłudze iżyciu kapłanów Presbyterorum ordinis, 5. Ten sam dekret w n. 6 mówi: «Nie zbuduje się jednak żadnej wspólnoty chrześcijańskiej, jeżeli nie jest ona zakorzeniona w celebracji Najświętszej Eucharystii».

42. In Epistolam I ad Corinthios homiliae, 24, 2: PG 61, 200. Por. Didaché, IX, 4: F.X. Funk, I, 22: Św. Cyprian, Ep. LXIII, 13: PL 4, 384.

43. PO26, 206.

44. Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 1.

45. Por. Sobór Trydencki, Sesja XIII, Decretum de ss.Eucharistia, kan. 4: DS 1654.

46. Por. Rituale Romanum: De sacra communione et de cultu mysterii eucharistici extra Missam, 36 (n. 80).

47. Por. Tamże, 38-39 (nn. 86-90).

48. Jan Paweł II, List apost. Novo millennio ineunte (6 stycznia 2001), 32: AAS 93 (2001), 288.

49. «W ciągu dnia wierni niech nie zaniedbują zwyczaju wizyty przed Najświętszym Sakramentem, który ma być strzeżony w kościołach z najwyższą godnością w osobnym miejscu, zgodnie z prawami liturgicznymi, ponieważ taka wizyta jest dowodem wdzięczności, znakiem miłości i wyrazem uznania dla Chrystusa Pana tam obecnego»: Paweł VI, Enc. Mysterium fidei (3 września 1965): AAS 57 (1965), 771.

50. Visite al SS. Sacramento ed a Maria Santissima, Introduzione: Opere ascetiche, Avellino 2000, 295.

51. N. 857.

52. Tamże.

53. Tamże.

54. Por. Kongregacja Nauki Wiary, Sacerdotium ministeriale (6 sierpnia 1983), III. 2: AAS 75 (1983), 1005.

55. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 10.

56. Tamże.

57. Por. Missale Romanum, Institutio generalis: Editio typica tertia, n. 147.

58. Por. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 10 i 28; Dekret o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 2.

59. «Sługa ołtarza działa w osobie Chrystusa jako głowy, który ofiaruje w imieniu wszystkich członków» Pius XII, Enc. Mediator Dei (20 listopada 1947): AAS 39 (1947), 556; por. Pius X, Adhort. Haerent animo (4 sierpnia 1908) Pii X Acta, IV, 16; Pius XI, Enc. Ad catholici sacerdotii (20grudnia 1935): AAS 28 (1936), 20.

60. List apost. Dominicae Cenae (24 lutego 1980), 8: AAS 72 (1980), 128-129.

61. Kongregacja Nauki Wiary, Sacerdotium ministeriale (6 sierpnia 1983), III. 4: AAS 75 (1983), 1006; por. Sobór Laterański IV, Rozdz. 1, Konst. o wierze katolickiej Firmiter credimus: DS, 802.

62. Sobór Watykański II, Dekr. o ekumenizmie Unitatis redintegratio, 22.

63. Jan Paweł II, List apost. Dominicae Cenae (24 lutego 1980), 2: AAS 72 (1980), 115.

64. Por. Dekr. o posłudze iżyciu kapłanów Presbyterorum ordinis, 14.

65. Tamże, 13; por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 904; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 378.

66. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 6.

67. Por. Relacja końcowa, II, rozdz. 1: L´Osservatore Romano (10 grudnia 1985), 7.

68. Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 26.

69. Nicolas Cabasilas, Życie w Chrystusie, IV, 10: SCh 355, 270.

70. Droga doskonałości, rozdz. 35.

71. Por. Kongregacja Nauki Wiary, List do Biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia Communionis notio (28 maja 1992), 4: AAS 85 (1993), 839-840; por. L´Osservatore Romano, wyd. pol., n.10/1992, 37-41.

72. Por. Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 14.

73. In Illud: Vidi Dominum, hom.6, 3: PG 56, 139.

74. N. 1385; por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 916; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 711.

75. Przemówienie do Członków Penitencjarii Apostolskiej i do Spowiedników z Bazylik Patriarchalnych w Rzymie (30 stycznia 1981): AAS 73 (1981), 203. Por. Sobór Trydencki, Sesja XIII, Decretum de ss. Eucharistia, rozdz. 7 i kan. 11: DS1647, 1661.

76. Kan. 915; por. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 712.

77. Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 14.

78. Św. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae, III, q. 73, a.3c.

79. Kongregacja Nauki Wiary, List do Biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia Communionis notio (28 maja 1992), 11: AAS 85 (1993) 844; por. L´Osservatore Romano, wyd. pol. n.10/ 1992, 39.

80. Por. Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 23.

81. Epistula ad Smyrnaeos, 8: PG 5, 713.

82. Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 23.

83. Kongregacja Nauki Wiary, List do Biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia Communionis notio (28 maja 1992), 14: AAS 85 (1993), 847; por. L´Osservatore Romano, wyd. pol. n.10/1992, s. 40.

84. Sermo272: PL 38, 1247.

85. Tamże,1248.

86. Por. nn. 31-51: AAS 90 (1998), 731-746.

87. Por. Tamże, nn. 48-49: AAS 90 (1998), 744.

88. N. 36: AAS 93 (2001), 291-292.

89. Por. N. 1.

90. Por. Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 11.

91. «Nos autem omnes, qui de uno pane et calice participamus, iunge ad invicem in unius Spiritus Sancti communionem» (Anaphora Basilici Caesariensis byzantina: A. Hänggi - I. Pahl, Prex Eucharistica: Textus e variis liturgiis antiquioribus selecti, Fribourg 1968, 239).

92. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 908; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 702; Papieska Rada Ds. Popierania Jedności Chrześcijan, Dyrektorium ekumeniczne (25 marca 1993), 122-125, 129-131: AAS 85 (1993), 1086-1089; Kongregacja Nauki Wiary, List Ad exsequendam (18 maja 2001): AAS 93 (2001), 786.

93. «Współuczestnictwo w czynnościach świętych, które przeszkadza jedności Kościoła albo kryje w sobie formalne trwanie w błędzie lub niebezpieczeństwo pobłądzenia w wierze, zgorszenia albo indyferentyzmu, jest zakazane na mocy prawa Bożego»: Dekr. o katolickich Kościołach Wschodnich Orientalium Ecclesiarum, 26.

94. N. 45: AAS 87 (1995), 948.

95. Dekr. o katolickich Kościołach Wschodnich Orientalium Ecclesiarum, 27.

96. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 844 §§ 3-4; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 671 §§ 3-4.

97. N. 46: AAS 87 (1995), 948.

98. Por. Sobór Watykański II, Dekr. o ekumenizmie Unitatis redintegratio, 22.

99. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 844; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 671.

100. Por. AAS 91 (1999), 1155-1172.

101. N. 22: AAS 92 (2000), 485.

102. Por. n. 21: AAS 95 (2003), 19-20.

103. N. 29: AAS 93 (2001), 285.

104. Św. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae, III, q.83, a.4c.