Żagań piastowski

W 2002 r. Żagań hucznie obchodził jubileusz 800-lecia istnienia. Jak każda jubileuszowa data odnosząca się do tak zamierzchłej przeszłości, rok 1202 można uznać za datę umowną. Miasto bowiem zostało założone na prawie magdeburskim dopiero w 1280 r. Jubileusz odwołuje się do pierwszej udokumentowanej wzmianki o istnieniu grodu w Żaganiu. Z 1202 r. pochodzi dokument wystawiony przez księcia Henryka Brodatego dla klasztoru cystersów w Lubiążu, w którym to wspomina się kasztelana żagańskiego Stefana. Żagań należy już wtedy do głogowskiej linii Piastów śląskich, którzy od 1251 r. panują nad wyodrębnionym księstwem głogowskim. Pierwszym władcą księstwa głogowskiego był Konrad I.
historia początku i końca samodzielnego piastowskiego panowania w Żaganiu związana jest z dwoma książętami o imieniu Jan. Jan I, syn Henryka VII, obejmuje Żagań w samodzielne władanie w roku 1412. Piastowskie panowanie potrwa już jednak niedługo, bo tylko do 1472 r., kiedy to Jan II Żagański, zwany również Szalonym, sprzedaje domenę książętom saskim. Już wtedy jednak niezależność księstwa żagańskiego została mocno nadwątlona. W 1329 r. król czeski Jan Luksemburski zhołdował księstwo żagańskie, a wraz z nim księstwa świdnickie, oleśnickie i legnickie. Następca Jana Luksemburskiego, Karol IV, ostatecznie wcielił do Czech Śląsk i Łużyce, a wraz z nimi Żagań, co stało się na mocy układów z roku 1348 i 1355.

Żagań saski i habsburski

W roku 1472 książę Jan II Szalony sprzedaje Żagań książętom saskim. Panowanie saskie nie trwa jednak zbyt długo, bo już w 1549 r. Żagań wraz z całym Śląskiem przechodzi pod władanie cesarza monarchii habsburskiej Ferdynanda I.
Już wkrótce Żagań staje się areną działań wojennych. Zatarg o budowę w Czechach kościołów w Hrobach i Broumovie rozpoczął długą wojnę, która w historii nazywana jest trzydziestoletnią (1618-48). Wojna ta miała podłoże religijne, z czasem stała się konfliktem politycznym. Śląsk i Łużyce stanęły zbrojnie po stronie króla Czech Fryderyka V. Jego zwolennicy zebrali się w Żaganiu, gdzie zgromadzono armię liczącą 8 tys. ludzi. Mając za sojusznika elektora saskiego, 4 listopada 1620 r. rozpoczęto wojnę z Żarami, które były własnością Promniców opowiadających się po stronie katolickiego cesarza Ferdynanda II. Klęska króla Czech pod Białą Górą zakończyła chwilowo konflikt, a w roku 1621 Śląsk wraz z Saksonią przeszły na stronę katolickiego cesarza, co dało kilka lat spokoju na pograniczu śląsko-łużyckim.
W 1626 r. rozpoczyna się kolejny okres zmagań wojennych. Przez Żagań i okoliczne Żary kilkakrotnie będzie przechodził Albrecht Wallenstein ze swoim 30-tysięcznym korpusem. Cesarska armia grabiła i niszczyła, co się dało, w myśl zasady, by wojna żywiła armię. W 1627 r. w nagrodę za zwycięstwa wojenne cesarz przekazuje Żagań pod zarząd dzielnego generała Wallensteina, który będzie nim rządził do roku 1634. Jemu właśnie zawdzięczać trzeba nie tylko splądrowanie i zniszczenie miasta, lecz także początki jego odbudowy wraz z przebudową obronnego zamku na pałac pod okiem włoskiego architekta Vincenzio Bocaccio. Za jego panowania przybywają do Żagania jezuici, którzy zakładają gimnazjum w opuszczonym przez franciszkanów klasztorze. W tym też czasie osiedla się tutaj Jan Kepler.
W 1634 r., po śmierci Wallensteina, który miałby być otruty na rozkaz samego cesarza, Żagań powraca na 12 lat pod panowanie cesarskie. Następnym właścicielem miasta staje się książę Lobkowitz, który odkupuje Żagań od cesarza Ferdynanda III. On to, tym razem pod okiem innego włoskiego architekta Antonio della Porta, podejmuje przebudowę pałacu.

Żagań pruski

Kolejna zmiana właściciela następuje w 1740 r., gdy w wyniku przegranej wojny Austrii z Prusami o Dolny Śląsk Żagań przechodzi pod panowanie pruskie. Ostateczne ugruntowanie władzy pruskiej na Śląsku nastąpiło po zakończeniu wojny siedmioletniej (1756-63), wygranej przez Prusy pod dowództwem króla Fryderyka II. Zanim to się jednak stało, Żagań wraz z sąsiednimi Żarami raz jeszcze był świadkiem bitew, które toczyły się tutaj w 1759 r. między armią cesarską i armią pruską.
W 1786 r. księstwo żagańskie nabywa książę kurlandzki Piotr Biron. Za jego rządów powstaje w mieście nowy szpital i drukarnia książek, a zespół pałacowo-parkowy zostaje poddany renowacji. W tym też czasie, w drodze do Rosji, miasto „odwiedza” Napoleon wraz ze swoją armią. W 1844 r. władzę nad miastem przejmuje córka księcia Birona - Dorota Talleyrand-Perigord, która nabywa księstwo na własność. Jej to miasto zawdzięcza okres swej największej szczytności, kiedy Żagań staje się znanym na całą Europę ośrodkiem kulturalnym.
Druga połowa XIX stulecia to dla Żagania okres silnego rozwoju. Przez Żagań przebiega linia kolejowa łącząca Wrocław z Berlinem, która umożliwi uruchomienie dużego przemysłu. Tutaj też powstają duże koszary wojsk artyleryjskich, a następnie wojsk pancernych. II wojna światowa zastaje Żagań silnym ośrodkiem północnej części Dolnego Śląska.