Pierwszym i podstawowym zadaniem Kościoła jest zbawienie człowieka. To zadanie wspólnota Kościoła realizuje przede wszystkim poprzez celebrację liturgii, którą Sobór Watykański II określił "szczytem i źródłem" wszelkiej działalności Kościoła. Uroczysta liturgia, w świetle prawodawstwa Kościoła, związana jest nierozerwalnie ze stosowaniem w niej odpowiedniej muzyki oraz odpowiednio przygotowanym wystrojem świątyni. Te bardzo ważne przesłanki prawno-liturgiczne oraz wydarzenia z życia diecezji skłaniają do bliższego przyjrzenia się posłudze służby kościelnej w naszej diecezji.

Osobę organisty i kościelnego wierni spotykają najczęściej raz w tygodniu, w niedzielę. To bardzo niewiele, by posiadać w miarę obiektywny obraz ich posługi. Tym bardziej, że mało mówi się i pisze o posłudze ołtarzowi ludzi świeckich. Z drugiej wszakże strony, ten właśnie jeden raz w tygodniu decyduje o tym, jaki wizerunek posługi kościelnego czy organisty pozostaje w naszej pamięci.

24 sierpnia br., w Drohiczynie, przy kościele Sióstr Benedyktynek, organiści i kościelni z terenu naszej diecezji przeżywali swój doroczny dzień skupienia. Oto po kilkuletnim doświadczeniu wykrystalizowała się formuła formacji służby kościelnej naszej diecezji. Będą odtąd organizowane dni skupienia dla kościelnych i organistów w ramach formacji duchowej oraz dzień warsztatów muzycznych wyłącznie dla organistów. Każde ze spotkań stworzy możliwość przeżycia we wspólnocie koleżeńskiej Eucharystii oraz sakramentu pojednania.

I. Posługa organisty i kościelnego w świetle ustawodawstwa Kościoła powszechnego

Wydaje się, że na początku należy przywołać te normy prawne Kościoła powszechnego, które wskazują przede wszystkim na obowiązki służby kościelnej. Wszyscy wierni winni wiedzieć, czego mogą oczekiwać od pracowników kościelnych w swojej parafii.

Sobór Watykański II porusza kwestie muzyki i sztuki kościelnej w Konstytucji o Liturgii w rozdziale VI i VII. W kolejnych punktach rozdz. VI Konstytucja wskazuje na wagę tychże sfer życia Kościoła. Wyróżnia spośród wszystkich czynności liturgicznych te, które "przybierają godniejszą postać" ze względu na związanie jej z muzyką, poprzez obecność asysty oraz czynne uczestnictwo wiernych (KL 113). Natomiast w punkcie dotyczącym nadrzędności rodzaju muzyki liturgicznej, Ojcowie soborowi rezerwują pierwsze miejsce dla chorału gregoriańskiego, który określa się jako "własny śpiew liturgii rzymskiej" (KL 114) . W tak lapidarny, ale jakże wymowny sposób pragną oni wskazać na wielką rolę muzyki w liturgii.

Istotnym dokumentem dla Kościoła posoborowego w Polsce była wydana w 1979 r. Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej. Dokument powyższy jest bardzo ważny, ponieważ podaje szereg szczegółowych danych, dotyczących miejsca, wykonawców oraz charakteru muzyki sakralnej. W kolejnych punktach tego dokumentu czytamy:

Nr 5. "Każda czynność liturgiczna powinna być uprzednio starannie przygotowana pod względem (...) muzycznym. Odpowiedzialnym za to są także współpracownicy duszpasterzy, a zwłaszcza organista, kantor oraz prowadzący zespoły śpiewacze".

Nr 7. "Przy wyborze repertuaru muzycznego należy uwzględnić możliwości wykonawców (...)".

Nr 8. "Repertuar utworów, czy to śpiewanych, czy wykonywanych na instrumentach, musi zgadzać się z okresem liturgicznym, jak również odpowiadać treściowo danej czynności liturgicznej".

Nr 10. "Wszystkie śpiewy przeznaczone do użytku liturgicznego mają mieć aprobatę Konferencji Episkopatu Polski albo Władzy Diecezjalnej" .

Nr 13. "Śpiewu stałych części Mszy św., a także psalmu responsoryjnego (...) nie wolno zastępować pieśniami mającymi nawet Imprimatur władzy kościelnej".

Nr 15. "Zabrania się wykonywania w ramach liturgii piosenek religijnych (...)".

Nr 35. "W każdym kościele powinna istnieć - schola cantorum. Należy także szkolić i formować kantorów - solistów (...)".

Z powyższego przeglądu prawodawstwa ogólnokościelnego wynika, że:

a) w dużej mierze godność czynności liturgicznych zależy od ich połączenia z muzyką;

b) muzyka liturgiczna musi być dobrze przygotowana i właściwie dobrana. Wymaga ona także uwzględnienia możliwości wykonawców oraz aprobaty władzy kościelnej;

c) należy podejmować wysiłki, by było coraz więcej zespołów śpiewaczych oraz solistów, wykonujących muzykę dla potrzeb liturgii.

II. Posługa organisty i kościelnego w świetle prawodawstwa diecezjalnego

Wszystko, co zostało zawarte w dokumentach soborowych oraz w Instrukcji Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej z 1979 r. znalazło dalszą konkretyzację w dokumencie I Synodu Diecezji Drohiczyńskiej z 1997 r. zatytułowanym: Instrukcja synodalna o powierzaniu posług parafialnych. W części poświęconej posłudze organisty Synod ustalił szereg zasad, dotyczących wymagań stawianych przy zatrudnianiu takiej osoby w parafii.

Aby bliżej poznać procedurę zatrudnienia przyjrzyjmy się kilku fragmentom Instrukcji.

Art.35. "Posługę organisty może podjąć każdy katolik, zarówno mężczyzna jak i kobieta, posiadający należyte kwalifikacje fachowe i moralne".

Art.36. "Od kandydata do posługi organisty należy wymagać ukończenia Studium Organistowskiego".

Art. 37. "W większych parafiach należy także wymagać:

a) dyplomu szkoły średniej muzycznej w zakresie organów lub szkoły organistowskiej. Trzeba jednak tu zaznaczyć, że zakres zajęć w szkołach muzycznych obejmuje mało albo bardzo mało zagadnień dotyczących liturgii, chorału, harmonii modalnej oraz pieśni kościelnej, a są to dziedziny podstawowe w pracy organisty;

b) umiejętności nauczania śpiewu i dyrygowania, prowadzenia chóru wielogłosowego;

c) trzyletniej praktyki organistowskiej.

Art. 41. "Organista powinien kontynuować pracę z parafialnymi zespołami śpiewaczymi, do których należy chór parafialny, schola młodzieżowa i dziecięca (...). Dla podniesienia poziomu muzycznego w parafii oraz zaprezentowania całej wspólnocie parafialnej pełnego repertuaru, zaleca się coroczne organizowanie w parafii, w terminie uzgodnionym z proboszczem, jakiejś formy koncertu każdego z zespołów" .

Art. 43. "Organista powinien stale doskonalić umiejętność gry organowej i śpiewu, powiększając swój repertuar i poziom wykonywanych utworów organowych, akompaniamentu oraz śpiewu".

W części dotyczącej posługi kościelnego, stanowione przez Synod prawo mówi:

Art. 47. "Kościelny powinien znać podstawowe przepisy liturgiczne oraz czynności liturgiczne przy których posługuje".

Art. 48. "Winien też przejawiać troskę o mienie parafialne ( ...). Od rozpoczęcia posługi jest za to mienie odpowiedzialny, strzegąc je przed kradzieżą i zniszczeniem".

Art. 49. "Szczególną troską kościelny ma otoczyć świątynię i jej otoczenie".

Art. 50. "Kościelny ma obowiązek aktywnie uczestniczyć w służbie liturgicznej w parafii (...)".

III. Formacja służby kościelnej w diecezji drohiczyńskiej

W praktyce liturgicznej to właśnie od organisty i kościelnego zależy w dużej mierze, czy wierni wychodzący ze świątyni będą napełnieni pięknem, płynącym z dobrej muzyki czy też wystroju świątyni.

Wierni, przychodzący do świątyni parafialnej mają prawo oczekiwać pięknej, żywej muzyki. Na naszym terenie zauważalny jest brak kontaktu z muzyką w filharmonii, w operze, brakuje także średnich szkół muzycznych a tym bardziej szkół wyższych. Tę lukę może i powinno wypełnić w jakimś sensie spotkanie z dobrą i żywą muzyką w świątyni.

Jest rzeczą konieczną, by organiści i inni muzycy nie tylko grali biegle na instrumentach, ale posiadali także ducha liturgii. To samo odnosi się do kościelnych, którzy nie tylko winni znać liturgię, tajniki sztuki sakralnej, ale przede wszystkim umieli świadomie i z pełnym oddaniem wykonywać te nawet najprostsze czynności pielęgnacji świątyni oraz paramentów liturgicznych, by samemu wchodzić coraz pełniej w ducha służby Panu. Temu właśnie służą dni skupienia, rekolekcje czy warsztaty muzyczne organizowane dla organistów i kościelnych.

W ramach permanentnej formacji 24 sierpnia br. w Drohiczynie, został zorganizowany dzień skupienia służby kościelnej. Mogłoby się pozornie wydawać, że to za mało, bo to tylko jeden dzień. Jednakże dzień ten zaplanowano w ten sposób, by uczestnicy obok Mszy św. mogli wysłuchać cyklu konferencji ascetycznych i uczestniczyć w różnych nabożeństwach. Spotkanie rozpoczęło się modlitwą i konferencją o godz. 9.15. W programie przewidziano także: nabożeństwo pokutne połączone z sakramentem pojednania i adoracją Najświętszego Sakramentu, Koronkę do Bożego Miłosierdzia z konferencją ascetyczną, Eucharystię w godzinach popołudniowych poprzedzoną przygotowaniem do liturgii oraz Nieszporami połączonymi również z konferencją ascetyczną. Spotkanie zakończyło się Apelem Jasnogórskim. Kolejne spotkanie zostało zaplanowane na 17 listopada, na godz.10.00 w parafii Miłosierdzia Bożego w Bielsku Podlaskim w związku z Diecezjalnym Przeglądem Chórów Parafialnych.

Warto w tym miejscu przypomnieć nazwiska i imiona 27 uczestników spotkania formacyjnego 24 sierpnia br. w Drohiczynie. Byli to: Jacek Bielski - organista w par. Topczewo, Mieczysław Krasowski - organista w par. Dziadkowice, Tadeusz Nyczyk - organista w par. Śledzianów, Eligiusz Koc - organista w par. Grodzisk, Krzysztof Żukowski - organista w par. Drohiczyn, Sylwester Wichrowski - organista w par. Budziska, Krzysztof Wawrzyniak - organista w par. Nurzec, Wojciech Osmólski - organista w par. Szmurły, Stanisław Miłkowski - kościelny w par. Dołubowo, Zenon Matusik - kościelny w par. Ugoszcz, Tadeusz Onopiak - kościelny w par. Łazówek, Franciszek Banasiuk - organista w par. Łazówek, Jan Woźny - organista w par. Skrzeszew, Stanisław Tryniszewski - organista w par. Ostrożany, Jan Gołębiewski - kościelny w par. Ostrówek, Marek Hryciuk - kościelny w par. Perlejewo, Zbysław Matczuk - organista w par. Korytnica, Józef Kowalczuk - organista w par. Wyszki, Kazimierz Mosiejewski - organista w par. Strabla, Stanisław Tomczak - kościelny w par. Strabla, Mieczysław Fronc - organista, w par. Perlejewo, Franciszek Tryniszewski - organista w par. Łubin Kościelny, Wacław Kamiński - organista w par. Prostyń, Krzysztof Gąsior - kościelny w par. Prostyń, Zbigniew Michałowski - organista w par. Miedzna, Grzegorz Konsalik - kościelny w par. Miedzna i Adam Kur - organista w par. Łochów.

Ojciec duchowny Wyższego Seminarium w Drohiczynie, ks. Tomasz Pełszyk, który przewodniczył tegorocznym ćwiczeniom duchowym tak określił ich tematykę: Myślą przewodnią dnia skupienia było wspólne pochylenie się nad słowami Ojca Świętego zawartymi w Liście Apostolskim Novo millennio ineunte, zachęcającymi do "kontemplacji oblicza Chrystusa" . Najważniejsze sugestie to: indywidualne studium i rozważanie Słowa Bożego (czym innym jest samo odczytywanie czy słuchanie w kościele, czym innym zaś uświadomienie sobie potrzeby nawiązania osobistego kontaktu z Bogiem, który chce do mnie przemawiać); wpatrywanie się w oblicze Chrystusa, by odnaleźć prawdę o Bogu pełnym dobroci i miłosierdzia, otwierającym się na grzeszników; kontemplacja oblicza cierpiącego Pana, prowadząca do przeżycia wspólnoty z ludźmi Boga, który "staje się człowiekiem" dla nas, któremu nieobcy jest żaden ból, żadna niesprawiedliwość czy odrzucenie. Z racji na specyfikę pracy organistów i kościelnych - ich przebywanie w bliskości Sacrum - przewinie się jak refren myśl o traktowaniu rzeczy świętych w sposób jak najgodniejszy: nie wolno pozostawać na byle jakim poziomie, nie można zaniedbać pracy wewnętrznej, trzeba podjąć próbę dorastania do wielkości zadań (własne uświęcenie i uświęcenie innych).

Poproszono także o wypowiedź uczestników dnia skupienia na temat: Jakie korzyści widzą w takich spotkaniach? Oto niektóre z nich: "Dzień skupienia organistów i kościelnych według mnie jest bardzo potrzebny i pożyteczny. Jest to dzień tak inny od wszystkich, że przynosi odnowę i staje się takim przypomnieniem, choć tak oczywistych prawd, że dopiero wtedy można dostrzec tę naszą służebną misję w Kościele. I choć co roku słyszymy niby to samo, to jednak co roku od nowa ustawiamy wszystko we właściwym porządku" (kościelny, lat 32).

"Dzień skupienia daje dużo, spokój duchowy, możliwość zastanowienia się nad życiem rodzinnym. Przynosi oderwanie się od spraw codziennych w swoim środowisku. Sprawia, że człowiek więcej myśli o sprawach Bożych i wiecznych. W naszych spotkaniach winni brać udział wszyscy czynni zawodowo" (organista, lat 49).

"W tym dniu mogłem się zastanowić nad swoim powołaniem. Uświadomiłem sobie jakie mam braki, a co robię dobrze. Cieszę się, że dzień ten wypada w wakacje, gdyż łatwiej jest mi znaleźć czas. Mogę poznać również kolegów. Mogę także wymienić w czasie wolnym swoje spostrzeżenia dotyczące naszej pracy" (organista, lat 55).

Podsumowując można powiedzieć, że o godności misji służby kościelnej decyduje to, iż: 1. Organista tworzy bezpośrednio liturgię, która jest "szczytem i źródłem" działalności Kościoła. Przyczynia się w ten sposób do tego, że Kościół jako sakrament zbawienia może skuteczniej wypełniać swoje posłannictwo zbawcze. 2. Chociaż kościelny nie kreuje liturgii bezpośrednio, to przecież może przy niej posługiwać. Należy podkreślić, że rysem chyba najważniejszym tej posługi w Kościele jest przede wszystkim troska o to wszystko, co jest potrzebne bezpośrednio liturgii. Ponadto troska o bezpieczeństwo kościoła przed kradzieżą, przed pożarem, innymi losowymi wypadkami, troska o zabytki (pielęgnacja, czyszczenie) są zbyt ważne, by na zadania i obowiązki kościelnego patrzeć obojętnie, a przez to nie doceniać ich.

Kończę swoje spostrzeżenia słowami ks. Z. Bernata: "Organista, jeśli dołoży wszelkich starań, to będzie się modlił przy organach i na organach. I będzie wówczas otwierał kontuar organów z takimi uczuciami, z jakimi wierni otwierają swe modlitewniki".

Życzyć należy wszystkim organistom, by takie podejście do pracy w naszych świątyniach było ich chlebem powszednim, a wszystkim kościelnym naszej diecezji - by otwierali drzwi świątyń, brali do rąk księgi liturgiczne, kielich, puszkę czy jakiekolwiek inne paramenty, a nawet przedmioty służące do czyszczenia i pielęgnacji świątyń z uczuciami, o których pisze ks. Z. Bernat.