Reklama

Jak sztuka pogłębia naszą duchowość

Niedziela Ogólnopolska 10/2008, str. 40

Caravaggio (1571-1610) - Św. Hieronim, olej na płótnie, ok. 1606, Rzym

Caravaggio (1571-1610) - Św. Hieronim, olej na płótnie, ok. 1606, Rzym

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Słuchając w wielkopostny mglisty ranek poważnej, melancholijnie rozmodlonej fugi Jana Sebastiana Bacha, doznajemy wrażenia uczestnictwa w opłakiwaniu zbliżającej się męki Chrystusa. Bach, człowiek głęboko religijny, wywołuje w nas równocześnie pogodzenie się ze znikomością ziemską. Sama tylko muzyka Starego Mistrza wprowadza nas w głębię rozmyślań wielkopostnych.
Fantazja artystów w przedstawianiu znikomości ziemskiej była zawsze ogromna, a wątkom przemijania, tkwiącym głęboko w podświadomości człowieka, zawdzięczamy wiele arcydzieł.
Nie tylko zresztą same przedmioty-symbole wyrażały tę myśl, ale często efekty koloru, światłocień. Nieraz malarz zestawiał bardzo żywe świetliste kolory z bardzo ciemnym tłem - prawem kontrastu, aby podkreślić radosne piękno, które ulegnie zwiędnięciu, spopieleniu, zniszczeniu - tak jak wszystko, co ziemskie; lub stosował kolory niezmiernie wyciszone, o ograniczonej gamie, monochromatyczne, żeby nie powiedzieć… martwe.
Przywykliśmy do symboli znikomości ziemskiej wyrażanej przez popiół -„proch marny”, którym posypuje się głowy wiernych w Środę Popielcową rozpoczynającą okres Wielkiego Postu. Symbol ten rozpowszechnił się w całym chrześcijańskim świecie. Ale sposoby, jakimi ludzie starali się i starają wyrazić w sztukach pięknych znikomość, marność świata (łac. „vanitas”), są bardzo różne.
Istnieje w malarstwie typ przedstawienia, który wyodrębnił się i na dobre rozwinął w Holandii XVII wieku, nazwany martwą naturą (fr. „nature morte”, ang. „still-life”, niem. „Stilleben” itd.).
Martwa natura - kompozycja zestawionych ze sobą przedmiotów - stała się ulubionym tematem z natury trzeźwych Holendrów, mimo iż naprawdę nie jest ona związana z obserwacją bieżącego życia. Jest to bowiem typowo malarski, chciałoby się rzec - sztuczny układ, chociaż powstały z realnych przedmiotów. To artyści stworzyli go, aby móc przezeń wyrazić wiele treści artystycznych i duchowych.
W zależności od tego, jakich przedmiotów używali do swoich kompozycji, zostały wyodrębnione pewne typy martwych natur. Artyści holenderscy np. upo- dobali sobie szczególnie malowanie kwiatów.
Trudno słowami oddać piękno tych właśnie obrazów, a kwiaty i ich nietrwała uroda bywały często potraktowane jako symbol przemijania, znikomości - „vanitas”. Dla uczytelnienia aluzji zestawiano je czasem z takimi symbolami przemijania, jak: skrywająca się wśród nich gąsienica - symbol zniszczenia, zegar czy opadłe płatki.
I chociaż nauka opisała odrębny typ kompozycji nazwanej właśnie „vanitas” - o ściśle określonych elementach, zawierających m.in. ludzką czaszkę, to kwiaty czasami wyrażały tę samą myśl w sposób bardziej zaszyfrowany, subtelniejszy - swoim przemijaniem, nieuchronnym więdnięciem, swoim malowniczym umieraniem.
Holandia zasłynęła w XVII wieku z hodowli tulipanów. Pięknie o tym mówi Zbigniew Herbert w swojej książce „Martwa natura z wędzidłem” (Wrocław 1993). Czytamy: „Ogromna ilość odmian tulipanów, jakie zdołano wyhodować (w XVII wieku) w Holandii, budzi podziw i oszołomienie”.
Oto kilka ich nazw: „szmaragd”, „królewski agat”, „admirał”, „diana”, „arlekin”, „pstry”, „czerwono-żółty”. W Polsce do dziś używana jest nazwa dla tulipanów o zgrubiałych, manierycznie powyginanych płatkach z nalotami zieleni - „papuzie”.
Innym znowu symbolem przemijania, stosowanym w martwej naturze, były wówczas, w XVII wieku i później, ceramiczne fajki, powstałe z gliny - jak człowiek, często stłuczone i kojarzące się z nietrwałym, ulotnym dymem; jeszcze innym - rozmaite typy pięknych zegarów i zegarków, klepsydry - jako przyrządy mierzące upływający czas, czas ziemskiego żywota; a jeszcze innym - porzucone klejnoty. Innymi wreszcie symbolami były stare księgi, instrumenty muzyczne, zgaszone świece itd.
Istnieją martwe natury przypominające o znikomości ziemskiej, dla wzmocnienia efektu zbudowane z wielu wymienianych elementów wanitatywnych zgromadzonych w jednym dziele, np. namalowany przez hiszpańskiego malarza Antonia de Peredy (1608-78) -„Vanitas vanitatum”.
Wyłaniający się tam z tajemniczego ciemnego tła młodzieńczy anioł, o jakby jeszcze nie do końca zmaterializowanych skrzydłach, ukazuje nam - na podróżnym ozdobnym sepecie (jako mebel podróżny symbolizujący nietrwałość) i na trwałym stole - zgromadzone w malowniczą kompozycję o skomplikowanych powiązaniach symboli i znaczeń przedmioty, takie jak, z jednej strony - globus, ozdobny złoty augsburski zegar, klejnoty, numizmaty, fragmenty zbroi - symbole władzy i posiadania, z drugiej zaś - zwiędłe kwiaty i liczne ludzkie czaszki, wsparte na zamkniętej księdze. Przedmioty te wypełniają ciasną przestrzeń obrazu zawartą między uskrzydlonym aniołem a pierwszym planem, gdzie w centrum uwagi, na krawędzi stołu, ustawiona jest, jak ideowy zwornik kompozycji, wymowna, bez żadnych ozdób, prosta klepsydra.
Patrząc na ten obraz, chciałoby się powiedzieć - wszystko przemija, zgodnie z tytułem obrazu - „vanitas vanitatum”.
Czasami kompozycja „vanitas” pomyślana jest przez malarza w pełnym świetle, czasami w smutnym i groźnym cieniu - np. obraz Willema de Poorter (1636) - „Vanitas”, skomponowany z elementów „wojennych” - fragmentów zbroi, drzewców, sztandarów itp., z dyskretnie umieszczoną, niemal niewidoczną ludzką czaszką, został namalowany w tak zgaszonej tonacji barwnej (poszarzałe brązy, zielenie i ugry), że już sama tonacja wywołuje uczucie smutnej zadumy. Wydaje się nam, że te elementy zbroi, bęben, długie płaszcze, a może i sztandary, drzewce i żołnierski metalowy kubek zostały wyniesione na strych, jak zbroja Don Kichota, i ukazane naszym oczom w swojej marności, aby przypomnieć całą znikomość ziemskiego zwycięstwa.
Istnieje też typ przedstawień świętych (np. Marii Magdaleny, św. Hieronima) z przesłaniem wanitatywnym, trzymających lub kontemplujących czaszkę (owo „memento mori” - pamiętaj o śmierci), a także typ portretów osób świeckich, gdzie często uroda i strój kontrastują z umieszczoną na obrazie czaszką ludzką; lub portretów z bardziej zawoalowaną aluzją - poprzez przedmioty, takie jak klepsydry, zegary - oznajmiające upływanie ziemskiego czasu.
Tak artyści, swoją wrażliwością, przez swe dzieła odkrywają nam wiele prawd, pogłębiając naszą duchowość.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

2008-12-31 00:00

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Bóg jest miłością

[ TEMATY ]

homilia

rozważania

Karol Porwich/Niedziela

Rozważania do Ewangelii J 11, 19-27.

Wtorek, 29 lipca. Wspomnienie św. Marty, Marii i Łazarza
CZYTAJ DALEJ

Rzym: przywieziono krzyż z nieśmiertelników – niezwykłą relikwię z czasów II wojny światowej

2025-07-29 16:52

[ TEMATY ]

Jubileusz Młodych w Rzymie

Jubileusz Młodych

Vatican News / Cyprien Viet

Z okazji Jubileuszu Młodzieży w rzymskim kościele Saint-Yves-des-Bretons pielgrzymi mogą modlić się przed niezwykłą relikwią z czasów II wojny światowej – krzyżem z nieśmiertelników, związanym z historią bł. Marcela Callo, młodego Francuza, który zmarł w opinii świętości w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym Mathausen-Gusen II w 1945 r.

La croix d’immortels, czyli dosłownie: krzyż z nieśmiertelników, to bukiet z kwiatów o tej samej nazwie (znanych też jako kocanka ogrodowa), ułożonych w formie krzyża. Jego historia sięga czasów II wojny światowej. Został on pokryjomu ułożony z kwiatów przez Camille’a Milleta, towarzysza Marcela Callo i współwięźnia w niemieckim zakładzie w Gotha. Millet, który w czasie wojny pracował przymusowo jako ogrodnik, zdołał bowiem przemycić nieśmiertelniki na teren zakładu.
CZYTAJ DALEJ

Otwarcie Jubileuszu Młodych w Rzymie 2025 - relacja wideo

"Macie okazję, by dawać przesłanie nadziei, wołajmy o pokój na świecie" – mówił Papież Leon XIV do 120 tysięcy młodych zgromadzonych na inauguracji Jubileuszu Młodzieży w Rzymie. Ojciec Święty niespodziewanie pojawił się na Placu św. Piotra po zakończeniu Mszy świętej, pozdrawiając z papamobile uczestników Eucharystii.

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję